Wanneer God begraven is…

Wanneer die inzichten, die ik me achter m’n bureau, in omgang met de edelste geesten, verover, niet doordringen tot in de kleinste dingen van het dagelijkse leven, wanneer niet iets van het grote besef over menselijke waarden, tot in de verst verwijderde ademtocht doordringt, dan heeft dat ‘geestelijke leven’ (…) geen betekenis. (Etty Hillesum, 10 juni 1942)

 

‘Opnieuw’ in de geschriften van Etty Hillesum lezen vanwege haar honderdste geboortejaar (Middelburg, 15 januari 1914) en vooral omdat ‘wat zij schrijft’ nog altijd brandend actueel is en eigentijds. Etty is een jonge, joodse vrouw, die volop bezig is zichzelf te ontdekken wanneer de tweede wereldoorlog uitbreekt. In haar dagboek en haar brieven laat zij openhartig zien hoe intens ze zoekt naar de zin van het leven en hoe ze worstelt om alles, het mooie én het absurde, een plaats te geven in haar bestaan. Gaandeweg wordt haar keuze voor verzet én lotsverbondenheid met haar volk duidelijker. Op 7 september 1943 wordt zij met haar ouders en haar broer Mischa vanuit het deportatiekamp Westerbork getransporteerd naar het concentratiekamp Auschwitz in Polen. Haar oudste broer Jaap volgt enkele weken later. Volgens het Rode Kruis sterft Etty enkele maanden later op 30 november.

 

26 Augustus (1941), Dinsdagmiddag

Binnen in me zit een heel diepe put. En daarin zit God. Soms kan ik erbij. Maar vaker liggen er stenen en gruis voor die put, dan is God begraven. Dan moet hij weer opgegraven worden.

 

23 Juli (1942), Donderdagavond, 9 uur

Toen ik gisterenavond dat grote eind door de regen gelopen had met die blaar onder aan m’n voet, ben ik toch op het eind nog een straatje omgelopen om een bloemenkar te zoeken en ik kwam met een grote bos rozen thuis. En daar staan ze. Ze zijn net zo werkelijk als al de ellende, die ik op een dag meemaak. Er is voor veel dingen plaats in één leven. En ik hèb zoveel plaats, mijn God.

 

Uit de brieven die Etty Hillesum vanuit het doorgangskamp Westerbork schrijft, blijkt hoe zij in die barre werkelijkheid met beide benen op de grond is komen te staan.

 

Westerbork, 24 Augustus, 1943

Als ik denk aan die gezichten van het groengeüniformeerde, gewapende begeleidingspeloton, mijn God, die gezichten! Ik heb ze stuk voor stuk bekeken, verdekt opgesteld achter een venster, ik ben nog nooit van iets zo geschrokken als van deze gezichten. Ik ben in de knoei geraakt met het woord, dat het leidmotief van mijn leven is: En God schiep de mens naar Zijn Evenbeeld. Dat woord beleefde een moeilijke ochtend met mij.

 

Op acht donderdagmiddagen wisselen we uit wat ons in het werk van Etty Hillesum het meest heeft geraakt. In gesprek met elkaar hopen we door te dringen tot wat haar bezielt en tot de levenskracht die ons beweegt.

Bij de tekstlezing gebruiken we: Etty. De nagelaten geschriften van Etty Hillesum 1941 – 1943, Onder redactie van Klaas A. D. Smelik, Uitgeverij Balans, Amsterdam 1986, 2008⁵ , ISBN 978 90 5018 812 8; of de zesde druk (2012⁶) met nieuwe titel: Etty Hillesum. Het werk 1941-1943, ISBN 978 94 600 3575 3. De nummering van de pagina’s van beide uitgaves komt overeen.

 

Dagen             Acht donderdagen (14.00–16.30 uur)

Data                18 sep –2 okt –16 okt –30 okt – 13 nov – 27 nov – 11 dec – 18 dec

Kosten            80 euro

Begeleiding    Lia Vergouwen en Vic Bos