Het natuuravontuur van drie tragische heldinnen

Filmverhalen vertonen grote overeenkomsten met wat we van oudsher ‘mythen’ noemen. In films komen we, zoals de beroemde mytholoog Joseph Campbell het noemde, ‘de held(in) met de duizend gezichten’ tegen. Er wordt in drie fasen een klassieke spirituele weg afgelegd: uit je eigen wereld vertrekken, ingewijd worden in een andere wereld en getransformeerd weer terugkeren in je eigen wereld met een spirituele boodschap voor de mensheid. De avonturen van helden en heldinnen, groot en klein, in mythen en films spreken ons zo aan, omdat ook wij zelf meerdere malen in ons leven spirituele transformaties doormaken. Zo worden we niet zonder slag of stoot van kind een puber en van volwassene een oudere. Ook ondergaan we tijdens ons leven ingrijpende veranderingen in de ons omringende natuur en cultuur. Die veranderingen dagen ons uit oude paden te verlaten en nieuwe wegen te zoeken. Ze vergen heldenmoed, omdat we nooit weten hoe het zal aflopen. De kans op een tragedie is nooit ver weg.

 

In deze filmcyclus volgen we de avonturen van drie heldinnen, die de strijd aangaan om een weg te zoeken uit de barre omstandigheden waarin ze verkeren. Ongeacht de verschillen in leeftijd en karakter hebben ze gemeen dat ze vooral een nieuwe spirituele zin moeten zien te vinden in de natuur en de cultuur die hen omringt. Voor Hushpuppy uit Beasts of the Southern Wild is de natuurlijke omgeving haar al eigen, maar omdat die ten onder dreigt te gaan, moet ze op zoek naar een nieuwe culturele identiteit. Voor de naamloze vrouw uit Die Wand is de natuur haar wezensvreemd en moet ze zich die juist eigen leren maken. Voor Ada uit de klassieker The Piano bestaat de kunst eruit te ontdekken dat de natuur eigenlijk altijd al haar eigen natuur was. De spirituele transformatieprocessen van de drie heldinnen kennen overduidelijk een tragische kant. Er staat veel op het spel en ze verliezen gaandeweg veel. Maar ze vinden ook hun ware aard en wezen.

 

Beasts of the Southern Wild

We beginnen in Noord-Amerika. En we vertrekken met de zesjarige Hushpuppy op een magisch-realistische reis door een snoeiharde werkelijkheid. Hushpuppy leeft met haar alcoholistische vader in boskolonie The bathtub in het zuiden van Louisiana, in de Missisippidelta. Hoewel Hushpuppy op een leeftijd is dat alles nog een avontuur zou moeten zijn, is ze slim genoeg om te zien dat haar wereld aan het veranderen is. Moeder was al ‘weggezwommen’ en vader gaat misschien binnenkort ook dood. Bovendien is er een zware storm op til. In haar verbeelding ziet Hushpuppy enorme beesten losbreken uit het poolijs en over de vlaktes denderen. Als dan de aangrenzende stad ook nog de kolonie onder water zet, waardoor alle planten sterven en de bewoners van De badkuip geëvacueerd worden, dan weet ze zeker dat er iets goed mis is: Alles in het universum is afhankelijk van elkaar. Als een stukje kapotgaat, al is het het kleinste stukje, gaat het hele universum kapot. Dit inzicht maakt haar wakker. Ze gaat op pad, samen met andere kinderen. Het wordt een magische reis, een spirituele zoektocht naar haar moeder, naar hun moeder, naar de moeder van alle levende wezens.

 

Beasts of the Southern Wild is een enerverend sprookje over het zoeken van een kind naar een nieuw thuis. In haar stukje wildernis leven de bewoners van De badkuip in hutten op palen, opgetrokken uit stukken hout en platen, afval van de beschaafde wereld. Met wat kleinvee en kreeften en garnalen, die ze vangen in de zeearmen, voorzien ze in hun levensonderhoud, wetende dat overstromingen hun slachtoffers opeisen. Liever leven ze zo dan ingekapseld te worden in het moderne leven met zijn huizen, scholen en ziekenhuizen. Aanvankelijk denk je: deze mensen leven als beesten, als de vissen die ze vangen of als de kippen die ze opeten. Totdat je misschien gaat denken: beseffen deze mensen niet beter dan wij, ‘beschaafden’, wat het betekent om in harmonie te leven met de natuur, dus ook onze eigen natuur?

 

Die Wand

‘Het kon niet waar zijn. Zulke dingen gebeurden niet. En als ze al gebeurden, dan niet in een klein bergdorp, niet in Oostenrijk. Niet in Europa.’ Je begrijpt de verbijstering van de heldin uit Die Wand van regisseur Julian Pölsler uit 2013, als ze midden in de bergen, met uitzicht op bossen, meren en gletsjers, vast komt te zitten achter een onzichtbare muur. De film speelt zich een paar jaar na deze apocalyptische catastrofe af. Ze zit aan een tafel in een donkere jachthut en schrijft op hoe ze op die plek strandde en tot nu toe wist te overleven. Alleen in de voice-over is haar stem te horen; alleen in de flashbacks houdt de trouwe hond Luchs haar gezelschap in de opperste momenten van wanhoop.

 

Eenzame opsluiting achter een onzichtbare wand, terwijl de rest van de wereld lijkt stil te staan. Het brengt haar tot filosofisch-spirituele vragen over de zin van haar bestaan. Maar die vragen laten zich moeilijk beantwoorden wanneer je tot niets anders komt dan simpelweg zien te overleven. Na een korte periode van woede, onbegrip en wachten op redding, beseft de vrouw dat de toestand blijvend is. En dan begint het overleven. Samen met een hond, een koe en een kat, bouwt ze een bestaan op van landbouw en jacht. Langzaam verdwijnt de stadse vrouw, die ze was. De blaren op haar handen in het eerste jaar worden eelt in het tweede jaar. Het in prachtig weidse shots gevangen landschap is daarbij zowel vriend als vijand. Idyllisch mooi, maar ook verwoestend desolaat.

 

Bespiegelingen over de dood en je plaats in de natuur, ontroerende liefdesverklaringen aan de hond, Die Wand omvat het allemaal en nog veel méér – maar dan wel zo zinnelijk dat je de natuur bijna ruikt en voelt hoe het is om als allerlaatste mens op aarde naar de sterren te kijken. Een bijna hypnotiserende kijkervaring. Wat de diepere betekenis van de muur is en of de vrouw in haar afgesneden deel van de werkelijkheid verloren is of juist zichzelf herontdekt, dat mag de toeschouwer zelf bepalen.

 

The Piano

‘Uit het creatieve water wordt alle leven geboren’. Dit zou het motto kunnen zijn van de filmklassieker The Piano uit 1993 van Jane Campion. In deze film moet onze heldin Ada het samen met haar onwettige dochter zien uit te houden in een wereld die door mannen wordt gekoloniseerd. Dat doet ze door zich terug te trekken in haar eigen stilte. Ada leeft in Victoriaans Schotland halverwege de 19de eeuw. Als kind weet ze instinctief dat ze niet in contact kan treden met deze cultuur. Ze besluit te stoppen met spreken. In de film horen we dan ook in voice-over alleen haar innerlijke stem.

 

Als ze wordt uitgehuwelijkt aan Stewart, een kolonist in Nieuw-Zeeland, vertrekt ze op voorwaarde dat ze haar piano mag meenemen, het enige instrument waarmee ze zichzelf kan uitdrukken. Bij aankomst begrijpt Stewart dit niet en laat de piano achter op het strand. Ada raakt meteen vervreemd van hem. Zijn vriend Baines wordt echter zo geroerd door haar muziek dat hij de piano naar zijn huis laat brengen in ruil voor 300 hectare grond en pianoles van Ada. De twee worden verliefd op elkaar, maar omdat de hele zaak gebaseerd is op ruilhandel, besluit Baines Stewart de piano terug te geven. Ada keert echter terug naar Baines en als Stewart dat ontdekt wordt hij gewelddadig en ontbindt het huwelijk. Samen met haar dochter, Baines, de piano en met Maori’s als roeiers vertrekt ze per boot. Maar dan komen er donkere gedachten in haar op. Samen met haar piano gooit ze zich overboord. Tot ze tot haar eigen verbijstering in de diepte van de zee weer kiest voor het leven.

 

De spirituele boodschap is duidelijk: de mannelijke koloniale cultuur, gesymboliseerd door Stewart, houdt de vrouw, ja zelfs moeder natuur, gevangen en buit haar uit. In The Piano vindt een clash plaats tussen de cultuur van de Verlichting en die van de Romantiek. Maar, zoals de Maori’s en Baines en Ada weten, behoort de natuur zichzelf toe en is ze heilig.

 

Dagen             Drie zaterdagen (11.00–16.30 uur)
Data                7 feb – 21 feb – 7 mrt
Kosten            60 euro
Begeleiding    Marjeet Verbeek en Wilbert Sentenie