Deze zomer verzorgt het KCS net als verleden jaar een cyclus rond Etty Hillesum (1914-1943). Vorig jaar lazen we een bloemlezing van haar dagboeken en brieven uit het boekje Dat onverwoestbare in mij. Dit jaar zullen we ons laten leiden door de onlangs uitgebrachte (en zeer goed ontvangen) biografie Etty Hillesum, het verhaal van haar leven van Judith Koelemeijer.
Etty Hillesum was een joodse, jonge en vrijgevochten vrouw die 26 jaar is wanneer de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Via haar dagboeken wilde ze meer zicht krijgen op zichzelf, maar ook bijdragen aan een betere wereld. Ondanks al haar innerlijke worstelingen geloofde ze er steeds meer in dat ze schrijven kon en dat ze de wereld iets te vertellen had. Dit gaat samen met een proces van intense persoonlijke groei, geïnspireerd door haar therapeut en grote liefde Julius Spier.
Als er één woord was dat het afgelopen jaar zou kenschetsen, noteerde ze, dan zou dat ‘bewustwording’ zijn. Vanaf 3 februari, toen ze schuchter aan de bel trok in de Courbetstraat en een ‘griezelige kerel met een antenne op zijn hoofd’ naar haar handen keek, had ze een proces van grote bewustwording ondergaan, waardoor ze de beschikking had gekregen over onvermoede, diepere krachten in zichzelf (Judith Koelemeijer, Etty Hillesum, het verhaal van haar leven, blz. 138).
In 1942 maakt Etty de keuze vrijwillig naar kamp Westerbork te gaan. Judith Koelemeijer schrijft:
Etty sloot haar ogen niet voor de verdorvenheid en het lijden. Maar anders dan veel anderen, weigerde ze te aanvaarden dat dat de enige werkelijkheid was. Zelfs in de onvrijheid en barbaarsheid van het kamp had de mens een keuze. De keuze om de schoonheid te blijven zien van een heideveld met bloeiende, gele lupines. De keuze om met een aardig gebaar of woord het lijden van een ander te verlichten (…).
De gedachten waren vrij, altijd. Die kon niemand van je afpakken (blz. 332-333).
Tijdens deze 2-daagse in augustus lezen we een aantal passages uit de biografie van Judith Koelemeijer, aangevuld met teksten uit de dagboeken en brieven van Etty zelf. We laten ons inspireren door het diepgaande innerlijke proces dat Etty doormaakte en de keuzes die ze van daaruit maakte. Keuzes voor het leven vanuit liefde. Zelfs, of misschien juist, te midden van heel veel lijden.
We gebruiken hierbij verschillende methodes van meditatief lezen. We wisselen uit wat ons tijdens het lezen het meest raakt en gaan hierover in gesprek met elkaar.
Voor kopieën van de gekozen teksten wordt gezorgd.
Dagen: Twee middagen (13.00 – 16.30 uur)
Data: Maandag 21 augustus en woensdag 23 augustus
Kosten: 22 euro
Begeleiding: Dinette Kooiman en Karin de Jonge
Karin de Jonge is pedagoge, freelance schrijfster en lichaamsgerichte therapeute.
Aan het begin van het seizoen hebben we een Open Avond om nieuwe belangstellenden met ons centrum kennis te laten maken en ons jaarprogramma te presenteren. Maar ook om trouwe bezoekers, begeleiders en nieuwkomers de gelegenheid te geven elkaar te ontmoeten.
Op zo’n avond nodigen we graag iemand uit om vanuit eigen geraaktheid te vertellen over een onderwerp dat haar/hem inspireert en richting geeft.
De stem die we dit jaar willen laten klinken is die van Arjan Broers, sinds 2021 pastor van de Dominicuskerk in Amsterdam. Maar al veel langer werkzaam als journalist en ook als coach, trainer, programmamaker. Vanuit die brede ervaring schreef hij onlangs een mooi en goed ontvangen boekje, getiteld De beste helft. Kunnen we behalve alsmaar ouder ook wat wijzer worden?
Arjan Broers blijft met zijn intrigerende manier van kijken en beschouwen heel dicht bij wat er hier en nu in het persoonlijke leven van mensen gebeurt. Hij beschrijft onze tijd als onwijs en puberaal en vindt het hoog tijd om samen wijzer te worden. Hij houdt bovendien van wat hij beschouwt als onze westerse wijsheidstraditie: religieuze beelden, verhalen en gebruiken uit de joods-christelijke traditie. Met diepgang en humor vertelt en schrijft hij hierover, zijn eigen levensgeschiedenis daarin meenemend.
Ergens zegt hij: ‘Ik zou het mooi vinden als mensen opnieuw kringen leren vormen van mensen die met elkaar de paradoxen van het leven leren verkennen’. Is dit niet opnieuw een mooie uitdaging
voor het KCS? Kunnen wij in onze groepen de wijsheidscultuur waar Arjan voor pleit iets dichterbij brengen?
Als staf nodigen we iedereen die zich bij het KCS betrokken voelt of daarmee wil kennismaken graag uit voor deze avond, om Arjan te horen en met elkaar in gesprek te gaan.
Deelname is alleen mogelijk na schriftelijke aanmelding
Datum: Donderdag 31 augustus (19.30u – 21.30u)
Kosten: Open schaalcollecte
Inleider: Arjan Broers
In deze tijd is polarisatie op allerlei terreinen aan de orde. De redactie van het tijdschrift Speling neemt deze actuele waarneming als uitgangspunt om ons te bezinnen op de tegenstellingen en de achterliggende meningen die zo verstorend kunnen werken tussen mensen en onderling spanning kunnen veroorzaken. Vragen worden aan de orde gesteld over de verhoudingen tussen mens en dier, klimaat en uitputting van de aarde, opvattingen over al of niet vaccineren en omgaan met dreigende epidemieën. Hoe kunnen we die zonder van elkaar te vervreemden met elkaar delen en bespreken?
De vraag die in de nieuwe jaargang van Speling centraal staat luidt: ‘hoe brengen we de dialoog tussen die schijnbaar tegenover elkaar staande groepen weer op gang?’ Deze vraag wordt niet benaderd vanuit een analyse, maar vanuit de vraag wat de mystieke traditie ons te zeggen kan hebben. De grondhouding van ‘niet-weten’ kan hierbij een vruchtbare bodem zijn of worden om het gesprek weer vlot te trekken, misschien nieuwe hoop te ontdekken.
In juni is het eerste nummer van dit jaarthema met als titel grondeloze diepte al besproken. Vurig leiderschap, onstuimige liefde en sober genieten vormen de overige thema’s van de bijeenkomsten in september, december 2023 en maart 2024.
De Spelingleesgroep, die eenmaal per kwartaal in het KCS bij elkaar komt, bespreekt het laatst verschenen nummer in zijn geheel.
De leesgroep draait al jaren, in enigszins wisselende samenstelling, soms vertrekt er een lid en soms komt er weer iemand bij.
De sfeer wordt gekenmerkt door vertrouwen en openheid, en ruimte voor de eigen ervaringen die opkomen naar aanleiding van de gelezen artikelen. Er is ruimte en plaats in de groep om je aan te sluiten.
Een jaarabonnement op Speling kost 36,90 euro, ook losse nummers zijn verkrijgbaar. Te bestellen bij Uitgeverij Skandalon, www.skandalon.nl of abonnementen@skandalon.nl. Zie ook www.speling.nl
Dagen: Vier dinsdagen (13.30 – 15.30 uur)
Data: 5 sept – 5 dec – 5 mrt – 4 juni
Kosten: 44 euro
Begeleiding: Joanne Kruijswijk Jansen en Krijn Kramer
Misschien dacht je er wel eens aan: over je leven te schrijven. Je hebt ervaring met een dagboek of helemaal geen schrijfervaring.
Er gebeurde iets in je leven en je zou wel eens een en ander opnieuw op een rijtje willen zetten. Of je zou zomaar een begin willen maken met een eigen verhaal.
Waar werd je in je herinnering geraakt en geopend voor wat het leven ons brengt?
Wie stonden er aan je wieg en welke ontmoetingen bleven je bij?
Waar ligt onze eigenheid en kracht? Wat zijn de draden, die ons met anderen verbinden en die ons leven verdiepen en vertrouwen geven?
We bieden een serie van zes bijeenkomsten aan waarin je onder begeleiding schrijft, leest, luistert en vraagt en aan een eigen levensverhaal werkt.
We luisteren en vragen en komen gaandeweg grotere lijnen in ons bestaan op het spoor. We ontdekken filosofische, dichterlijke en mogelijk ook spirituele bronnen die voor ons van waarde zijn. Waar wat het dagelijks leven overstijgt of verdiept altijd gekoppeld is aan eigen ervaringen. In onze relaties met anderen, in de natuur, in gedachten of gevoelens. In het zoeken van religieuze betekenis, kunst of muziek.
Zo werken we aan de hand van existentiële thema’s en nu en dan een kleine creatieve opdracht. We leren reflecteren en zullen ook thuis hoofdstukjes schrijven. Naar eigen keuze lezen we elkaar daar tijdens de bijeenkomsten een gedeelte van voor. Waarbij steeds
geldt dat de regie over wat je met elkaar deelt in eigen handen blijft. Dat is belangrijk.
Zo kijken we, ongeacht onze leeftijd, terug en vooruit rond thema’s als ontvankelijkheid, autonomie en verbinding.
We werken gedurende zes bijeenkomsten in een groep van maximaal acht deelnemers toe naar het schrijven van een eigen levensverhaal van rond de 5000 woorden dat een nieuw anker vormen kan op je verdere levensweg. *
De begeleiding van deze zes middagen op het KCS is in handen van Juut Meijer, theoloog en pastor – levensgesprek in perspectief. Coes Delprat is fertiliteitsarts en gespreksleider Moreel Beraad in de zorg.
*Deze cursus is eerder ontwikkeld door drs. Jannet Delver en inmiddels ondergebracht bij de Rijksuniversiteit Groningen, Centre Religion, Health and Wellbeing.
Dagen: Zes zaterdagen (13.00 – 16.00 uur)
Data: 23 sep – 7 okt – 21 okt – 4 nov – 18 nov – 2 dec
Kosten: 66 euro
Begeleiding: Juut Meijer en Coes Delprat
‘Elk ogenblik, elke ontmoeting, is een kans om iets te veranderen’
De eerste twee jaar van zijn leven bracht Awraham Soetendorp door op een onderduikadres. Op zijn 25ste begon hij, als jongste rabbijn van Nederland, met ‘het werk van vrede en hoop’ en groeide hij uit tot de stem van liberaal-joods Nederland.
Aan de vooravond van zijn tachtigste verjaardag blikt hij terug. Zijn levenslessen zijn door Annemiek Leclaire opgetekend. Het boekje is een vertelling over de lessen die het leven hem hebben geleerd. Hij deelt daarin de belangrijkste inzichten die hij opdeed in een rijk en bevlogen leven, dat getekend werd door de oorlog en de gevolgen daarvan. Waar het om gaat, betoogt hij, is dat verdriet en woede niet de overhand krijgen, maar dat de balans doorslaat naar optimisme.
Met inachtneming van zijn beroepsgeheim als pastoraal werker slaagde Soetendorp erin om op basis van zijn ontmoetingen en ervaringen een reeks indrukken en inzichten naar voren te brengen over wat het betekent om moedig en hoopvol te leven – voor jezelf en voor de ander. Hij wilde uitdrukkelijk ‘geen krachtbron’ zijn, wilde niet dat mensen tegen hem opkeken, ook al trad hij in de publiciteit en droeg hij de fakkel: ‘Wie maakt geen momenten van wanhoop mee? In het eigen leven, in dat van een ander? In dat opzicht is mijn leven gewoon een leven, alleen krijg ik de mogelijkheid om er wat meer over te vertellen.’
In alle ontmoetingen wilde hij gelijkwaardigheid en wederkerigheid uitdrukken: ‘Het enige wat ik heb willen doen, is dichterbij komen in de duisternis. In de uitwisseling, in de nabijheid, ligt troost, voor beide partijen.’
Boeiend is ook wat Soetendorp vertelt over zijn religieuze ankers: de betekenis van de rituelen, de vrije wil, de wijsheid van chassidische verhalen, interreligieuze samenwerking en wat hij leerde van Levinas, Buber en Jonathan Sachs.
In dit boekje komt het allemaal aan bod. Op een manier die past bij de rabbijn en bij de joodse traditie krijgt het vorm in verhalen, anekdotes en dichtregels. Op iedere pagina is de intense betrokkenheid van Soetendorp op het leven en op de toekomst te proeven. Voor hem is dat de kern van het jodendom, ‘de toekomst te planten in het heden’, om de hoop op een betere wereld levend te houden. Want een mens kan een tijdje zonder voedsel, een paar dagen zonder water, maar geen moment zonder hoop.
Awraham Soetendorp en Annemiek Leclaire, Levenslessen van een rabbijn, 2023, Balans. € 15,–
Dagen: Vijf dinsdagen (13.30 – 15.30 uur)
Data: 3 okt – 17 okt – 31 okt – 14 nov – 28 nov
Kosten: 55 euro
Begeleiding: Janneke Krijger en Wil Simis-Goddijn
Wat ik zelf heb meegemaakt, doet me nadenken over de vraag: als een mens in de miserie zit, wat helpt dan? Wat doen we als het noodlot ons treft? Waar vinden we troost?
Het antwoord kun je in enkele woorden samenvatten: in de aanwezigheid van de ander. Dat is de basis.
Dit schrijft Dirk De Wachter, de bekende Vlaamse psychiater, op de achterkant van zijn boek Vertroostingen. Onlangs zelf geconfronteerd met een levensbedreigende ziekte besefte hij aan den lijve het belang van troost. Iets wat hij als hulpverlener altijd al probeerde te doen in zijn werk: troost bieden en op die manier weer zin geven aan het bestaan van mensen.
In plaats van hulpverlener werd hij nu zelf een afhankelijke en hulpbehoevende patiënt. Zijn ervaringen met de pijn en de troost die hij zelf ervoer in deze periode, van zijn dierbaren maar ook van vele anderen, heeft hem bewogen om wat hij doormaakte op papier te zetten. Hij onderstreept vooral het belang van het tonen van kwetsbaarheid om niet te vervallen in slachtofferschap, maar hoopvol te kunnen blijven ook in de miserie.
Hij beschrijft in zijn boek vooral hoe gewone woorden zo troostend zijn, zowel van dierbaren als van hulpverleners of van de schoonmaakster die toevallig langskomt in het ziekenhuis.
Hij stipt eveneens vele andere vormen van troost aan, zoals de troost van het kleine goede die hij bijvoorbeeld ervoer in de ontvangen vriendelijkheid van een toevallige passant. Juist dat kleine goede vindt hij terug in het denken van de filosoof Levinas, voor hem een belangrijke inspiratiebron.
Ook de troost van rituelen, van de muziek van Bach en Leonard Cohen, van de poëzie van Szymborska, van de kunst van Francis Bacon en Marlene Dumas, van God en van de natuur, krijgt aandacht in de diverse hoofdstukken. Het is de troost die in de vergankelijkheid zit. En waar is dat meer zichtbaar dan in de natuur?
Het boek begint en eindigt met de voor De Wachter meest troostvolle plek, Parijs: wandelen door de straten van die stad vervult me met troost door al die schoonheid.
Wie heeft op z’n tijd niet behoefte aan troost? Om eigen miserie of om wat zich afspeelt in onze ‘kleine’ eigen omgeving en in de grote wereld?
Dit troostvolle boek is op het KCS een prachtig vervolg op het boek Troost van Ignatieff dat we vorig jaar bespraken in een cyclus.
U bent van harte welkom!
Vertroostingen: Gewone woorden van Dirk De Wachter, 2022, Lannoo Campus.
Dagen: Vijf vrijdagen (10.30 – 13.00 uur)
Datum: 6 okt – 20 okt – 3 nov – 17 nov – 1 dec
Kosten: 55 euro
Begeleiding: Wil van der Heijden en Kees Weel
Johannes van het Kruis (+1591) staat samen met Theresia van Avila, behalve voor de hervorming van de Karmel, ook voor de poëzie van de Spaanse bruidsmystiek in de 16de eeuw. Deze mystieke verbeelding verwoordt de relatie met God naar het model van de liefde tussen twee mensen.
Binnen de traditie van de bruidsmystiek leggen zij een eigen accent. Zij hebben een grote aandacht voor de lotgevallen van de menselijke psyche in het proces van geestelijke groei.
Johannes van het Kruis biedt op een eigen meesterlijke wijze zicht op het klassieke drievoudige ritme in de opgang naar God: hoe het enthousiast begint, hoe er slijtage in komt en zelfbehoud een rol speelt en hoe de volgroeide godsliefde uiteindelijk een integrerend moment wordt in de omgang met de wereld en de mensen.
Het onthoudend voorbijgaan aan de schepping wordt dan ingehaald door een godsverhouding die alle aardse werkelijkheid insluit. In het holst van de nacht laat het licht van de morgen zich vermoeden en zien. Of zoals de studentenpastor Daniël Berrigan schreef:
‘In zijn bestaan gebeurde iets verbazingwekkends: alsof, buiten het seizoen, in de verlaten straat een muur van forsythia’s in bloei openbrak. Aan Johannes van het Kruis werd gegund wat aan nauwelijks een sterveling gegeven wordt: toegang tot het geheim van de liefde en zo inzicht in de structuur van het universum’.
Drie zaterdagen in het najaar lezen we passages uit het werk van deze mysticus. En we proberen in gesprek met elkaar onze eigen ervaring in beeld te krijgen, gespiegeld aan zijn levensvisie. Zo kan het gebeuren dat ook in ons eigen leven een vergelijkbaar perspectief oplicht.
Dagen: Drie zaterdagen (11.00 – 16.00 uur)
Data: 11 nov – 25 nov – 9 dec
Kosten: 66 euro
Begeleiding: Frans Maas
Het Weihnachtsoratorium van Bach is als één geheel gedacht, maar in zes delen gecomponeerd die afzonderlijk van elkaar kunnen worden gezien. Dat komt omdat Bach zijn Weihnachtsoratorium gemaakt heeft voor de Lutherse liturgievieringen in Leipzig voor zes ‘hoogfeestdagen’ tussen Eerste Kerstdag en Driekoningen rond de jaarwisseling van 1734-1735. Bach heeft dit complexe werk waarschijnlijk maar één keer uitgevoerd, weliswaar op sommige dagen twee keer, de eerste keer ’s morgens in de ene kerk en de
tweede keer ’s middags in een andere.
Maar misschien heeft hij toch losse delen in latere jaren op het liturgische rooster gezet. Het werk bestaat uit zes delen die wij als één geheel kunnen beschouwen. Wat hun vorm betreft lijken ze erg veel op de Matthäus- en de Johannes-Passion: de tekst uit het evangelie wordt overwogen door recitatieven, aria’s en koralen.
Bachs Weihnachtsoratorium lijkt in de verste verte niet op de bekende Anglicaanse kerstviering waarin Schriftteksten afgewisseld worden door populaire Engelse Carols. Bach gebruikt wel bekende kerst-koraalstrofen maar laat aan het begin en het eind ook de muziek van wat wij kennen als O Haupt voll Blut und Wunden klinken. Blijkbaar roept voor Bach het kerstevangelie associaties op met het lijdensverhaal. Dit geeft ons stof tot overwegen en kan de betekenis van het verhaal van Bethlehem voor ons verdiepen.
In de wijze waarop Bach met deze teksten uit de Schrift omgaat, laat hij horen en zien, hoe het Woord van God ook aan hem geschiedt. In teksten en muziek opent Bach voor ons de deur naar een geestelijke ruimte waar woorden van profeten en evangelisten tot klinken komen.
Onder leiding van Ad de Keyzer hebben wij al eerder verschillende momenten uit het Weihnachtsoratorium beluisterd en overwogen. We zullen dit jaar deel III voor derde Kerstdag en deel IV voor Nieuwjaarsdag beluisteren en overwegen. De bewogenheid van Bach kan ook ons vandaag de dag tot een bron van inspiratie zijn.
Datum: Donderdag 14 december (11.00 – 16.00 uur)
Kosten: 22 euro
Begeleiding: Ad de Keijzer