Dit najaar vertonen we drie spirituele films. Uit het Oosten komt de film Departures, uit het Zuiden de film Altiplano en uit het Westen de film Yo, también. Wat ze met elkaar gemeen hebben is dat ze mooi zijn, en spiritueel. Ze laten zien hoe belangrijk de spiritualiteit van een lokale gemeenschap is voor een humane samenleving. Ze stellen meer of minder direct vragen aan de spiritualiteit van de globale samenleving. Die is immers voorwaarde voor een humaniteit wereldwijd.
Dagen Drie zaterdagen (11.00–16.30 uur)
Data 24 sep – 29 okt − 17 dec
Kosten 60 euro
Begeleiding Marjeet Verbeek en Wilbert Sentenie
van ’t nest, dat ik verlaten moet
in kleine haperende vluchten
en sper mijn snavel.
Data 26 sep – 10 okt − 24 okt – 7 nov − 21 nov
Kosten 50 euro
Begeleiding Wil Simis−Goddijn en Riet Spierings
Onze abdij is gebouwd rond een groot leeg vierkant. Het centrum van onze gebouwen is onbezet. Niet de kerk, niet de eetzaal, niet de gemeenschapsruimte en ook niet de bibliotheek staan in het middelpunt, maar een lege binnentuin. We wandelen elke dag in het vierkant van de kloostergang rond die tuin. In dit centrum gebeurt niets. Het is onze long. Veranderen we van activiteit, dan moeten we noodgedwongen langs die binnentuin – dan herschikken we onze energieën. We elimineren de slechte. We ademen, denken aan niets en trekken verder met een verruimd hart. (Benoît Standaert)
Benoît Standaert (1945) is benedictijn van de Sint-Andriesabdij in Zevenkerken-Brugge. In binnen- en buitenland is hij betrokken bij vormings- en opleidingswerk. Onlangs schreef hij het boek Spiritualiteit als levenskunst. Met kennis van zaken, humor en het gezag van iemand die uit eigen ervaring en beleving spreekt, denkt hij in dit werk na over een levenskunst die jarenlang is getest binnen de muren van een abdij en die ook werkzaam is daarbuiten. Stevig geworteld in de gedegen benedictijnse traditie en met een grote openheid naar andere levensbeschouwingen, culturen en godsdiensten zoekt deze monnik kritisch en zo onvooringenomen mogelijk naar wijsheid en levenservaring. In zijn zoektocht koppelt hij eruditie en traditie aan actualiteit en huidige tijdgeest.
Door een groot aantal levenswijzen te beschrijven laat Benoît Standaert zien dat spiritualiteit een essentiële dimensie van het leven is, een ‘spirit’, een levenskracht die zin en vorm geeft aan het bestaan. Spiritualiteit is een ‘kunst’ die helpt het leven met al zijn mogelijkheden en onmogelijkheden te leven. Een kunst van aandacht, verwondering en verontwaardiging. Scholing in en toeleg op deze levenskunst wil structuur en beweging, orde en flexibiliteit, betrokkenheid en vrijheid aanbrengen.
In een praktisch en toegankelijk boek staat de schrijver stil bij verschillende elementaire levensvormen, zoals ademen, eten, slapen, glimlachen, klagen, lezen, wandelen, luisteren en zwijgen. Allemaal doorkijkjes, die het leven kunnen inspireren; handreikingen, die een tegenwicht kunnen vormen voor de prestatie- en consumptiemaatschappij. De auteur toont aan hoe je door ‘eenvoudige dingen’ zo volkomen mogelijk uit te voeren het leven in zijn onvolkomenheid zo goed mogelijk kunt leven. Hij verwijst naar een uitspraak van Rikyu, een Japanse zenmeester uit de zestiende eeuw: Het leven is onmogelijk. Laat ons iets mogelijks goed doen. Misschien maakt dit het leven toch mogelijk? Of met de woorden van Prediker (9, 10): doe wat je hand te doen vindt. Doe het met volle inzet… Doen wat op je weg komt en daar niet met een boog omheen lopen.
Aan de hand van Spiritualiteit als levenskunst én onze eigen inzichten en ervaringen proberen we – rondom een open ruimte − op het spoor te komen van een levenskunst die bij ons persoonlijke en maatschappelijke leven past. We lezen fragmenten uit dit boek met de bedoeling ons ermee uiteen te zetten en ons te laten gezeggen door de tekst, ook als deze weerbarstig is of ’als een graat in je keel blijft steken’. We gebruiken de uitgave: Benoît Standaert, Spiritualiteit als levenskunst. Alfabet van een monnik, Lannoo, Tielt 2010, 320 blz., ISBN 978 90 209 8823 9.
Dagen: Zes donderdagen (14.00–16.30 uur)
Data: 29 sep – 13 okt – 27 okt – 10 nov – 24 nov – 8 dec
Kosten: 60 euro
Begeleiding: Jetske Nicolaas en Vic Bos
Langs lopend, te gezond, te naakt
en door een lichte wijn in een soort droom bewegend,
besef ik plotseling de enig werkelijke zonde:
dat ik door het verwonderlijkste nauw geraakt,
zonder besef door het bestaan gezegend
en door de schadelijkste dingen nauw geschonden,
ver van de werkelijkheid ben weggeraakt. (M. Vasalis)
Gedichten lezen van M. Vasalis (1909-1998) is lopen op het pad van haar woorden en, haar achterna, een inzicht beleven, omdat je – zoals haar biografe Maaike Meijer het zegt – ‘heel dicht bij het kloppend hart van het leven’ bent geraakt. Vasalis ‘Zag’ – die hoofdletter hebben anderen erin herkend – en schreef haar gezichten in gedichten op. Dat zijn er alles bij elkaar niet veel. Drie bundels in 15 jaar tijdens haar leven en vele jaren later een postume bundel samengesteld door haar kinderen.
Haar werk is vaak bekroond o.a. met de Constantijn Huygensprijs in 1974 en de P.C. Hooft-prijs in 1982, omdat kwaliteit niet in de hoeveelheid ligt of in het zoeken van publiciteit. Intussen zijn enkele van haar gedichten allang en breed klassiek. Haar beperkte oeuvre maakt het mogelijk om vooraf geen strenge keuze van haar gedichten te hoeven maken. In beginsel zullen we per bijeenkomst stil staan bij één gedichtenbundel.
Zo presenteert zij ons poëzie waarin we eigen ontdekkingen kunnen doen en die we samen kunnen delen. De bundels gaan over de grote thema’s van leven, liefde, dood, eenzaamheid en vreugde en altijd over de ontroering waarin een mens iets ontsloten wordt.
De gedichten van Vasalis zijn verkrijgbaar zowel in afzonderlijke bundels als in verzameld werk: M. Vasalis, Verzamelde gedichten, Uitgeverij G. A. van Oorschot, Amsterdam 2006, ISBN 90 282 4062 4
Dagen: Vijf maandagen (14.00 uur–16.30 uur)
Data: 3 okt − 17 okt − 31 okt − 14 nov − 28 nov
Kosten: 50 euro
Begeleiding: Janneke Krijger en Cees Savelkouls
Van de schoonheid en de troost: zo luidt de titel van een veelgeprezen en bekroond programma dat Wim Kayzer in de jaren negentig maakte voor de VPRO-televisie. Hij interviewde 26 befaamde kunstenaars, schrijvers, wetenschappers, filosofen en musici over datgene wat het leven voor hen de moeite waard maakt. Hoe weten zij te leven te midden van de vaak chaotische alledaagse werkelijkheid?
Kayzer legde hen de vraag voor wat in hun leven schoonheid vertegenwoordigt en of die schoonheid in staat is om troost te bieden in een somtijds mistroostig en bar bestaan. Een moeilijke vraag, waarop zijn gesprekspartners tastend een antwoord zochten, zowel vanuit hun werk als hun persoonlijke leven. De reacties waren zeer uiteenlopend. Waar voor de een schoonheid en troost schuilen in de ordening van het heelal, vindt de ander deze juist in het onvoorspelbare en het vergankelijke. Maar ook in muziek, oude familiefoto’s en zelfs in verdriet kan schoonheid schuilgaan.
Aan de hand van enkele interviews zullen ook wij ons in deze cyclus bezighouden met de vraag wat ons leven de moeite waard maakt. Wat biedt mij zowel schoonheid als troost om me te verzoenen met het leven en met mijn persoonlijke leven?
Dit keer bekijken we drie interviews met denkers van joodse afkomst: Simon Schama, George Steiner en György Konrád. Het zijn mensen die zelf en via hun familie voor altijd verbonden zijn met herinneringen aan de woelingen van de afgelopen eeuw en vooral van de Tweede Wereldoorlog. Dat levert weerbarstige, ontroerende en diepgravende gesprekken op met mensen voor wie de woorden schoonheid en troost waardevol, maar allerminst vanzelfsprekend zijn. Om Konrád te citeren:Schoonheid en troost vormen een suikerzoete combinatie. Laten we er alsjeblieft de nodige bitterheid aan toevoegen om de maaltijd geslaagd te maken.
De Engelse historicus Simon Schama heeft over historische onderwerpen diverse boeken geschreven. Ook over de Nederlandse cultuur in de Gouden Eeuw. Hij heeft documentaires gemaakt voor de BBC over Rembrandt, van Gogh en andere beeldende kunstenaars. Een uitspraak die als een rode draad door het gesprek loopt: Ik vind vooral die schoonheid aangrijpend die een afspiegeling is van onze eigen situatie, in al zijn verval en vuiligheid.
De Europese schrijver en filosoof George Steiner is bovenal een denker. Zijn grote belezenheid maakt begrijpelijk waarom hij zichzelf benoemt als: slechts een lezer met anderen. Hij is van jongs af gefascineerd door de onaantastbare, rotsvaste kern van het uitzonderlijke, het specifieke, het unieke. Hieruit komt zijn wantrouwen voort tegen allesomvattende theorieën en modellen. Toch blijft hij zoeken naar de samenhang der dingen.
De Hongaarse schrijver György Konrád wordt door Kayzer treffend geïntroduceerd: Konrád heeft een eeuw meegemaakt, de vorige. Hij heeft er alle details van moeten leren. Of hij wilde of niet. Dat is wat je vooral merkt als je hem ontmoet. Je zit niet tegenover een Hongaar, een dissident, een schrijver, nee, je zit tegenover een eeuw. En Kayzer wilde te weten komen of hij aan die eeuw enige troost wist te ontlenen.
We kijken naar drie indringende gesprekken en zullen graven naar de onderstroom die ons leven kleurt, maar waar we doorgaans niet zo uitvoerig bij stilstaan. Wie gelooft dat schoonheid en troost geen illusies zijn, maar mogelijk kunnen bijdragen aan een zinvol bestaan, is van harte welkom.
Bij de serie is destijds ook een boek verschenen dat helaas is uitverkocht, maar mogelijk nog wel antiquarisch is te verkrijgen: Wim Kayzer, Het boek van de schoonheid en de troost, Olympus, 2000, 333 blz., ISBN 978 90 467 0273 4.
Dagen: Drie zaterdagen (11.00–16.30 uur)
Data: 8 okt – 22 okt – 5 nov
Kosten: 60 euro
Begeleiding: Wil van der Heijden en Lia Vergouwen
Voorwaar ik zeg: Zolang je je werken verricht om het hemelrijk of omwille van God of je eeuwige zaligheid, dus om iets buiten je, zolang is het werkelijk nog niet goed met je gesteld. Men mag dan wel van je nemen, maar het beste is het toch niet. Want werkelijk, wanneer je meent in diepe verzonkenheid, vrome stemming, zoete vervoering en uitzonderlijke begenadiging meer van God te bekomen dan bij het haardvuur of in de stal, dan doe je niets anders dan God nemen, een mantel om zijn hoofd wikkelen en hem onder een bank schuiven. Want wie God op een bepaalde ‘wijze’ zoekt, die grijpt wel de wijze maar mist God die in de wijze verborgen is. Maar wie God zonder ‘wijze’ zoekt, die grijpt hem vast zoals hij in zichzelf is. Zo’n mens leeft met de Zoon en hij is het leven zelf. (Meister Eckhart)
Levenskunst is een hedendaagse thematiek. Wat daar dan ter sprake komt, is de vraag hoe, met het oog op geluk en burgerzin, je leven zelf vorm te geven. Met een grote nadruk op zelf: je moet zelf beslissen, zelf kiezen, zelf de zaak in handen houden. Sommige mensen krijgen het er heel benauwd van, van al dat ‘zelf’. Merkwaardigerwijs heeft de middeleeuwer Meister Eckhart (1260-1328) daaraan een en ander toe te voegen, waar de zaak zeker niet slechter van wordt. Hij handhaaft de moderne zin voor eigen vormgeving, maar weet ook van de basis en de ruimte om daartoe in staat te zijn.
Eventueel reeds te lezen literatuur: Jaap Goedegebuure & Oek de Jong (red.), Eckhart nu. Tien visies op Meister Eckhart, Uitgeverij Augustus, Amsterdam/Antwerpen 2010, 253 blz., ISBN 978 90 457 0448 7 (met daarin o.a. Frans Maas, Zo’n mens is het leven zelf. Over de levenskunst van Meister Eckhart. Blz. 170-193)
Dagen: Drie zaterdagen (11.00–16.30 uur)
Data: 12 nov – 26 nov – 10 dec
Kosten: 60 euro
Begeleiding: Frans Maas
Le gamin au vélo (Het jochie op zijn fiets) is de nieuwste film van de gebroeders Dardenne. Net zoals in hun andere films zien we een sociaalmenselijk drama dat zich afspeelt in het Franstalige verstedelijkt gebied van België. De gebroeders Dardenne ontvingen voor hun werk al vele prijzen. Voor deze laatste film (mei 2011) ontvingen ze in Cannes de ‘Grand Prix’ (de tweede prijs).
De film vertelt over de bijna twaalfjarige Cyril die door zijn vader tijdelijk in een kindertehuis is geplaatst. Tevergeefs wacht Cyril op de beloofde terugkeer van zijn vader. Cyril probeert hem te bereiken, maar hij blijkt niet meer op hun oude adres te wonen en is ook telefonisch niet meer bereikbaar. Radeloos maar ook strijdlustig bijt Cyril zich vast in de zoektocht naar zijn vader. Hij komt in contact met Samantha, een kapster in het dorp waar hij woonde. Zij bezorgt hem zijn fiets terug die zijn vader eerder te koop had aangeboden. Cyril vraagt haar of hij de weekends bij haar door mag brengen en Samantha stemt, na enig nadenken, met dit ‘pleegouderschap’ in. Samen zetten ze de zoektocht naar zijn vader voort. Er ontstaat tussen Samantha en Cyril een bijzondere maar niet altijd eenvoudige (opvoedings)relatie.
De gebroeders Dardenne blijven met deze film stilistisch gezien zichzelf trouw. Net zoals in hun andere films filmen ze hun personages vaak met een handcamera. Dit zorgt voor een naturalistische en documentaireachtige stijl. Er zijn ook verschillen met hun vorige films. Le gamin au vélo werd in de zomer gedraaid en doet daardoor ‘lichter’ aan. Daarnaast wordt er meer gebruik gemaakt van muziek die op pakkende wijze in de film is geïntegreerd.
De niet altijd eenduidige scheiding tussen goed en kwaad speelt in deze film een belangrijke rol. Enerzijds is de film eenvoudig van opzet maar tegelijkertijd (of juist daardoor) weet hij diep te raken. We worden op indrukwekkende wijze geconfronteerd met een aantal zeer essentiële vragen: Hoe ver ga je voor je kind? Hoe ver ga je voor je ouders? Wat doe je in de opvoeding met de boze buitenwereld? (En weten we wel wat die boze buitenwereld is?) Hoe zit het eigenlijk met ‘vaderschap’ en ‘moederschap’? Waar begint en eindigt onvoorwaardelijkheid?
In het gesprek dat we na het bekijken van de film zullen hebben, komen deze (en andere) vragen ruimschoots aan de orde. Iedereen is welkom om deze dag mee te maken, maar we willen het thema ‘opvoeding’ tijdens deze bijeenkomst duidelijk naar voren halen. Ouders en andere opvoeders van kinderen worden dus in het bijzonder uitgenodigd zich voor deze boeiende filmdag in te schrijven.
Dag: Vrijdag (10.00−15.00 uur)
Datum: 25 november
Kosten: 20 euro
Begeleiding: Dinette Kooiman en Mineke Kroes