Er verschijnen de laatste tijd weer veel vertalingen van de werken van de Deense filosoof en theoloog Søren Kierkegaard (1813–1855). Hij leefde meer dan anderhalve eeuw geleden, maar nog steeds spreekt hij ons aan. Het is wonderbaarlijk hoe hij het raadsel van het leven nader probeert te verklaren en op te lossen, zoekend naar een verbinding tussen zijn eigen menselijke ervaringen en de religieuze wortels die hij vanuit zijn opvoeding aangereikt krijgt. Op dat grensvlak van psychologie en religie begeeft hij zich. Hij onderzoekt, verhaalt, verklaart op een zodanige manier dat de lezer gedwongen wordt de opgeworpen vragen zelf te beantwoorden. Ieder mens is uniek en ieder mens zal zijn eigen antwoorden hebben. Kierkegaard geeft de denkrichting aan, maar laat het antwoord over aan de lezer.
Er zijn veel parallellen te trekken met onze eigen tijd: de idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap kwamen in Kierkegaards tijd onder spanning te staan en ook nu staat de menselijkheid onder druk. Afgunst en wantrouwen, het ontlopen van echte betrokkenheid hebben een concurrentiesamenleving voortgebracht, die ons in een diepe economische crisis heeft gestort. Hoe mens te blijven in een wereld die slechts oog heeft voor de buitenkant en materieel gewin vooropstelt?Kierkegaard stelt de juiste vragen en helpt ons onze eigen antwoorden te vinden.
De onlangs overleden franciscaan en Kierkegaardkenner Hans van Munster heeft voor elke dag van het jaar teksten uit Kierkegaards werken verzameld en vertaald. De teksten die ter overweging worden aangeboden, gaan over de gewone dingen van het leven: goed en kwaad, God nodig hebben, ironie, lijden, zorg voor stilte, mens-zijn, hoop op eeuwigheid enzovoort.
De teksten zijn op een zodanige manier gegroepeerd, dat zij met elkaar in gesprek gaan en de lezer vragen om mee te praten en zijn eigen bestaan in te brengen, zo staat op de omslag van de bundel te lezen.Aan hand van het boek Wijsheid van Kierkegaard. 365 teksten voor elke dag van het jaar, (verzameld, vertaald en ingeleid door Hans van Munster, Lannoo, Tielt 2006, 344 blz., ISBN-10 90 209 6775 4, 19,95 euro), willen we op zoek gaan naar onze eigen ervaringen en deze respectvol met elkaar delen. We hopen ons zo aan de wijsheid van Kierkegaard en aan de inbreng van elkaar te verrijken.
Dagen: Zes dinsdagen (14.00 – 16.30 uur)
Data: 29 sep – 13 okt – 27 okt – 10 nov – 24 nov – 8 dec
Kosten: 54 euro
Begeleiding: Riet Spierings en Krijn Kramer
Elke keer dat men werkelijk aandacht schenkt,
breekt men een stukje kwaad in zichzelf af. (Simone Weil)
Christopher Jamison (1951), abt van Worth Abbey in het Engelse Sussex, is door de in 2005 uitgezonden spraakmakende tv-reeks The Monastery (Het Klooster) een zeer bekende monnik geworden. Vijf moderne mannen verbleven veertig dagen en nachten in de benedictijnenabdij waar Jamison abt is. In deze periode namen ze deel aan het leven van de monniken, terwijl tv-camera’s hen in hun eerlijke zoektocht volgden en zo hun ontwikkeling vastlegden. De wijsheid van de abt en de monniken maakte een diepe indruk op dit vijftal en op de talrijke BBC-kijkers.Na deze, voor velen verrassende tv-serie schreef Christopher Jamison, die voordat hij in 2002 tot abt werd gekozen 30 jaar leraar was, twee inspirerende boeken, waarin hij de waarde van de monastieke weg propageert en laat zien hoe deze levenswijze ook buiten de context van een abdij van betekenis kan zijn. In zijn eerste boek Levenslessen van een abt. De zeven stappen naar een leven volgens Benedictus (Lannoo, Tielt 2007) laat de auteur zien hoe belangrijk de inzichten van Benedictus van Nurcia (ca. 480-550) kunnen zijn voor mensen buiten het klooster. De abt spreekt vooral mensen aan die in de drukte en de chaos van alledag op zoek zijn naar ruimte en rust en op een of andere manier verlangen naar authentiek leven.
Zijn tweede boek Gelukslessen van een abt. De benedictijnse weg naar een goed leven (Vertaald door Maria ter Steeg, Lannoo, Tielt 2008, 232 blz., ISBN 978 90 209 8043 1) heeft als onderwerp het vinden van geluk en menselijke vervulling. Monastieke wijsheid en traditie leiden tot het inzicht dat geluk niet op ons wacht op het einde van een zoektocht, maar dat je geluk krijgt door jezelf te geven en te delen. Geluk is een gave, een geschenk en niet het resultaat van een prestatie. Het is de vrucht van geven en ‘durven’ ontvangen. De rode draad door dit werk is dat geluk ons langs een omweg, indirect bereikt, als het ons lukt de oorzaken van onvrede en onbehagen weg te nemen, als we het aandurven onszelf in alle oprechtheid onder ogen te zien en onszelf aanvaarden zoals we zijn.
Abt Christopher gaat uit van de klassieke Acht Gedachten die in het leven van de monniken een rol spelen. Van deze gedachten – te weten: Gulzigheid, Begeerte, Hebzucht, Woede, Droefheid, Akedia, IJdelheid, Hoogmoed – zijn de Zeven Hoofdzonden afgeleid. Opvallend is dat de schrijver zijn overwegingen van de Gedachten begint met de oude monastieke akedia, spirituele onverschilligheid, lusteloosheid, onachtzaamheid, zorgeloosheid. Hij doet dit omdat volgens hem deakedia, de geestelijke onverschilligheid of apathie de grootste bron van ongelukkig zijn is in onze wereld.
In dit vlot lezend en toegankelijk boek weet de abt de eeuwenoude traditie dichterbij te brengen. Daarbij komt dat hij al zijn overwegingen heeft laten toetsen door het leven van de monniken van nu. De man die hier spreekt staat dan ook met beide voeten op de grond en weet juist daarom met veel begrip en mededogen te schrijven. Hij doet suggesties om inzichten in praktijk te brengen, vertelt anekdotes, zet wegwijzers uit en reikt essentiële sleutels aan. Zijn raadgevingen en aanwijzingen staan vaak haaks op de huidige tijdgeest. Geen vrome praat en zoete broodjes over geluk, maar een pleidooi om onszelf niet te misleiden door de verantwoordelijkheid voor het leven af te schuiven op anderen of op de omstandigheden. Een oproep om de confrontatie aan te gaan met onze demonen (de Acht Gedachten), ze openlijk tegemoet te treden en ze uit te schakelen.
In een zestal bijeenkomsten proberen we aan de hand van Gelukslessen van een abt en onze eigen inzichten en ervaringen op het spoor te komen van een spiritualiteit die bij ons persoonlijke en maatschappelijke leven past.
Dagen: Zes donderdagen (14.00 – 16.30 uur)
Data: 1 okt – 15 okt – 29 okt – 12 nov – 19 nov – 17 dec
Kosten: 54 euro
Begeleiding: Jetske Nicolaas en Vic Bos
Gedurende enkele jaren verlangde ik in de gebedstijd heel dikwijls meer naar het einde ervan en naar de slag van de klok, dan naar andere goede dingen. (…) Opdat ik niet zou gaan bidden maakte de duivel, of mijn slechte gewoonten, het me ongelooflijk moeilijk. (…) Al mijn moed – en naar men zegt, bezit ik er niet weinig – had ik nodig om me te overwinnen. (…) Het gebed was, klaar en duidelijk, hét geneesmiddel voor al mijn kwalen. (…) Er zal nog veel gezegd worden over het God-smaken dat de Heer geeft aan wie in gebed volhardt. Daarom spreek ik er hier niet over. Ik zeg alleen hoe het gebed de deur is waardoor de Heer mij zo’n grote gunsten schonk. Is die gesloten, hoe zal Hij dan geven. Ik weet het niet.
(Teresa van Avila, Mijn leven, 8, 7-9).
In de zestiende eeuw komt er grote aandacht voor de persoonlijke ervaring als een belangrijke impuls voor het geloofsleven en de Godsrelatie. Met uiteenlopende anderen, zoals Johannes van het Kruis, Ignatius van Loyola en Maarten Luther, is ook Teresa van Avila een groot paradigma van deze religieuze stijl. Maar ervaring is ook moeizaam, want controversieel en ambivalent.
We lezen met het oog daarop haar autobiografie:
Teresa van Avila, Mijn leven. Autobiografie, Carmelitana, Gent 1984, 502 blz., ISBN 90 70092 29 8.
Voor wie nog onbekend is met Teresa is het zinnig iets over haar te lezen, bijvoorbeeld: Otger Steggink, Teresa van Avila, Vrouw – mysticia – kerklerares, Kok, Kampen 2009, 144 blz., ISBN 978 90 435 1606 8 (licht gewijzigde versie van: Aan de bron. Teresa van Avila: vrouw en mystica, Kok, Kampen 1989, 114 blz., ISBN 90 242 4289 4); of een levensbeschrijving over haar, bijvoorbeeld die van Marcelle Auclair, Gods dolende edelvrouwe. Leven van Teresia van Avila (1515-1582),Carmelitana, Gent 1981, 499 blz., ISBN 90 70092 19 0.
Dagen: Drie zaterdagen (11.00 – 16.30 uur)
Data: 3 okt – 7 nov – 12 dec
Kosten: 54 euro
Begeleiding: Frans Maas
We bekijken en bespreken drie Europese films die sterk verschillen van toon en thema, maar die alle drie laten zien, hoe mensen op een of andere manier vastzitten en wegen vinden om zichzelf met behulp van anderen te bevrijden uit hun isolement (Van locked-in, naar locked-out).
In Il y a longtemps que je t’aime van Philippe Claudel volgen we een vrouw die na haar gevangenisstraf bij haar zus gaat wonen. Zij is jarenlang opgesloten geweest, fysiek, maar ook psychisch. Langzaam maar zeker komen we erachter wat haar ‘misdaad’ is. Met behulp van haar zus en vooral met de hulp van een vriend slaagt zij er heel geleidelijk in uit haar zelfgekozen isolement te komen, uit haar psychische dood als het ware. Zij leert weer deel te nemen aan het leven en aan de liefde …
In The diving bell and the butterfly van Julian Schnabel belandt hoofdredacteur van modemagazine Elle na een infarct in een locked-in syndroom, een zeer hoge dwarslaesie. Het enige wat hij nog kan is horen en met één oog zien. Dankzij zijn logopediste leert hij een boek te ‘dicteren’ door met zijn ooglid te knipperen. Zijn locked-in syndroom ervaart hij als leven in een duikerspak: opgesloten, ademhalend door een slang. Maar gelukkig heeft hij zijn verbeelding nog waarmee hij af en toe kan wegvlinderen. Tot hij sterft …
In de Zweedse film Så som i himmelen (As it is in heaven) van Kay Pollak keert een beroemde dirigent voor een verplichte rustkuur terug naar het geboortedorp dat hij ooit is ontvlucht. Daar komt hij erachter dat niet alleen hijzelf, maar ook de dorpsbewoners opgesloten blijken te zitten in sociale, religieuze en psychische patronen. Als hij dan op heel unieke wijze het plaatselijke koor gaat dirigeren, komt er weer leven in de brouwerij en weet iedereen met behulp van elkaar zichzelf en zijn of haar eigen unieke toon terug te vinden. Én de muziek van de sferen …
Dagen: Drie zaterdagen (11.00 – 16.30 uur)
Data: 10 okt – 24 okt – 14 nov
Kosten: 54 euro
Begeleiding: Marjeet Verbeek en Wilbert Sentenie
Eén van de sterke troeven van het Karmelitaans Centrum voor Spiritualiteit is het aanreiken van de mogelijkheid tot vertrouwvolle gesprekken en tot het leren van elkaars levenservaringen naar aanleiding van een gekozen thema.
Een onderwerp dat velen bezighoudt is ‘de invulling van onze levensweg’. Is mens-zijn niet op weg zijn? Waar vandaan en waar naar toe? Hoe verloopt onze levensweg? Zijn er hedendaagse wegwijzers? Niet alle wegwijzers van vroeger zijn kennelijk zondermeer nog voldoende.
Door de wetenschappelijke ontwikkelingen, moderne communicatie- middelen, het openbreken van andere werelden worden wij met nieuwe wegen in contact gebracht. Dat kan verwarring bij ons oproepen, onze oorspronkelijke weg wordt soms onder kritiek gesteld met als gevolg de vraag: ‘Is de door mij ingeslagen weg nog wel zinvol en inspirerend?’ Kortom: ‘Is het nog de juiste weg?’
Kan het zijn dat onze route deels aan vernieuwing toe is? Heeft het zin onze levensweg af en toe te herijken? Zijn er wellicht ‘nieuwe’ verrijkende elementen ‘onderweg’ op te nemen? Zou de toegang naar de spirituele bron in mijzelf verbreed en verdiept kunnen worden tot vreugde van ons mens- en medemens-zijn?
Het kan een erg boeiende tocht worden wanneer onze innerlijke levensbron sterker wordt geactiveerd in samenspraak met teksten uit de Bijbel, uit andere levensgebieden, menselijke ontmoetingen en/of menselijke ervaringen.
Zie hier het thema: De rijkdom van onze levensweg.
- Drie dagen gaan we met elkaar onderweg, luisterend naar elkaars verhalen met als leidraad: Zijn er teksten in de Bijbel, die je speciaal geraakt hebben en die zicht hebben gegeven op jouw levensweg?
- Zijn er liturgische momenten richtingbepalend voor je geweest?
- Hebben daarnaast nog andere teksten, voorwerpen of ontmoetingen je wegrichting bepaald?
Dagen: Drie maandagen (10.30 – 16.00 uur)
Data: 19 okt – 26 okt – 9 nov
Kosten: 54 euro
Begeleiding: Wim Bonarius en Joop Stam
Van de schoonheid en de troost: zo luidt de titel van een veelgeprezen en bekroond programma dat Wim Kayzer indertijd maakte voor de VPRO-televisie. Hij interviewde 26 befaamde kunstenaars, schrijvers, wetenschappers, filosofen en musici over datgene wat het leven voor hen de moeite waard maakt. Hoe weten zij te leven te midden van de vaak chaotische alledaagse werkelijkheid?
Kayzer legde hen de vraag voor wat in hun leven schoonheid vertegenwoordigt en of die schoonheid in staat is om troost te bieden in een somtijds mistroostig en bar bestaan. Een moeilijke vraag, waarop zijn gesprekspartners zoekend en tastend een antwoord zochten, zowel vanuit hun werk als hun persoonlijke leven. De reacties waren zeer uiteenlopend. Waar voor de een schoonheid en troost zitten in de ordening van het heelal, vindt een ander deze juist in het onvoorspelbare en het vergankelijke. Maar ook in muziek, oude familiefoto’s en zelfs in verdriet kan schoonheid schuilgaan.
Aan de hand van enkele indrukwekkende interviews zullen ook wij ons in deze cyclus bezighouden met de vraag wat ons leven de moeite waard maakt. Wat biedt mij zowel schoonheid als troost om me te verzoenen met het leven en met mijn persoonlijke leven?
We bekijken interviews met de filosoof Roger Scruton, de biologe Jane Goodall en de dichter en psychiater Rutger Kopland.
Deze cyclus heeft jarenlang veel belangstelling getrokken in het voormalige vormingscentrum van de norbertijnenabdij te Heeswijk o.l.v. Wil van der Heijden, en wordt nu vanwege grote belangstelling voor de tweede maal aangeboden in het KCS.
Bij de serie is destijds ook een boek verschenen:
Wim Kayzer, Het boek van de schoonheid en de troost, Olympus, 2000, 13de druk 2008, 333 blz., ISBN 978 90 467 0273 4.
In de bijeenkomsten zullen we graven naar de onderstroom die ons leven kleurt, maar waar we doorgaans niet zo uitvoerig bij stilstaan. Wie gelooft dat schoonheid en troost geen illusies zijn, maar mogelijk kunnen bijdragen aan een zinvol bestaan, is van harte welkom.
Dagen: Drie vrijdagen (11.00 – 16.30 uur)
Data: 23 okt – 6 nov – 20 nov
Kosten: 54 euro
Begeleiding: Wil van der Heijden en Lia Vergouwen