Het is als altijd een bijzonder genoegen om u ons nieuwe jaarprogramma te mogen aanbieden. Juist in een wereld op drift,

zoals de onze, kan des te sterker het verlangen voelbaar worden om ons bezig te houden met zingeving en verdieping van ons leven,  en ook met morele vragen. Wij hopen hieraan een klein steentje te mogen bijdragen met ons nieuwe aanbod.

Evenals verleden jaar bieden we ook deze zomer een programma aan rond Etty Hillesum, ditmaal over de zeer goed ontvangen biografie die Judith Koelewijn over haar schreef. Vanuit het diepgaande innerlijke proces dat Etty doormaakte, komen keuzes voort ‘voor het leven vanuit liefde’, ook te midden van het lijden.

In september gaan we officieel van start met onze Open Avond, verzorgd door Arjan Broers, pastor van de Dominicuskerk, over de tweede levenshelft als de ‘beste helft van ons leven’. Over onze westerse wijsheidscultuur en over de vraag: kunnen wij met elkaar de paradoxen van het leven leren verkennen?

Levenslessen worden ook geboden in het gelijknamige boek van Awraham Soetendorp, waarin hij terugblikt op zijn lange, rijke en bevlogen leven. Centraal staat bij hem wat het betekent om moedig en hoopvol te le­ven. Want een mens kan een tijdje zonder voedsel, een paar dagen zonder water, maar geen moment zonder hoop.

Diepgaand kijken naar zijn leven doet ook de bekende Vlaamse psychiater Dirk De Wachter, nu hij geconfronteerd is met ‘de miserie’ van een slopende ziekte. Hij schrijft in zijn boek Vertroostingen vooral over de troost die hij, altijd trooster van beroep, nu zelf ervaart en hoopt te kunnen bieden aan anderen.

Ook Bieke Vanderkerckhove moest, al op heel jonge leeftijd, het perspectief van een levensbedreigende ziekte onder ogen zien.

Zij vond daarin een geheel eigen weg door de stilte in te gaan van de benedictijnse spiritualiteit en het zenboeddhisme.

Voor wie zelf haar of zijn leven eens graag in alle rust zou willen overwegen en beschouwen, worden zes zaterdagen aangeboden Schrijven over je leven: ‘waar werd je in je herinnering geraakt en geopend voor wat het leven ons brengt?’

De mystiek vormt als altijd een belangrijke pijler van ons centrum.

Johannes van het Kruis wordt gelezen en overwogen als mysticus-dichter van nacht en licht en liefde.

Ton van der Stap probeerde tijdens zijn leven heel gewone dingen te zien in een ander licht. Hij kijkt met aandacht en liefde: hij houdt van mensen, van de natuur, van schoonheid. Hij wil ook onze intuïtie scherpen, onder meer door te schrijven over de weergaloze intuïtie van kunstenaars als Rembrandt en Rothko.

De al jaren bestaande Speling leesgroep tenslotte sluit dicht aan op de actualiteit met het thema Mystieke peilingen in roerige tijden.

Verrassend actueel is ook de boodschap van de zogenaamde Kleine Profeten, in hun tijd ware ‘klokkenluiders’, naar wie niemand wilde luisteren. Maar hun boodschap luidt tot op de dag van vandaag: durf te zeggen wat gezegd moet worden. Neem geen genoegen met wat als vanzelfsprekend geldt, maar wat niet goed is.

Films, literatuur en muziek vormen te samen een andere belangrijke

invalshoek van ons aanbod.

In de filmcyclus staan ditmaal drie mooie, indrukwekkende films over intimiteit centraal, waaruit de existentiële waarde blijkt van intieme relaties en wat er kan gebeuren als je die dreigt te verliezen.

De Leesclub bespreekt het veelgeprezen boek Oorlog en terpentijn van Stefan Hartmans, die diep ontroerd een prachtige roman schreef over het veelbewogen leven van zijn grootvader.

Ad de Keijzer besteedt opnieuw aandacht aan de spiritualiteit van Bach. In de Kerstijd worden nieuwe delen van het beroemde Weihnachtsoratorium beluisterd en overwogen, en in de Paastijd de weergaloze, intieme Johannes-Passion.

Als staf streven we ernaar het KCS een plaats te laten zijn van rust, bezinning en – vaak ontroerende – ontmoeting en gesprek.

Daarbij gaat het met name om verdieping en verrijking van ieders eigen ervaringen. En als altijd streven we ernaar dit te doen in een enigszins meditatieve sfeer en met eerbied en respect voor elkaar.

Meer over onze doelstelling, werkwijze etc. is te lezen in KCS in vogelvlucht, achterin dit programmaboekje. U kunt daar ook informatie vinden over de achtergronden van onze begeleiders.

Tot slot willen wij op deze plaats graag onze dank uitspreken aan onze ‘klankbord-medewerkers’ Vic Bos en Joanne Kruijswijk Jansen. En uiteraard aan al onze begeleiders, die ons programma vormgeven en steeds met grote inzet en betrokkenheid uitvoeren.

En natuurlijk ook onze dank aan u, trouwe bezoekers van ons Centrum, dat voor velen naar eigen zeggen ook een plaats van ‘thuis’ komen en op adem komen kan betekenen.

Wij hopen dat u in ons aanbod weer veel inspiratie zult vinden voor uw eigen weg in spiritualiteit en zingeving.

De staf van het KCS,

Frans Maas, Riet Spierings en Lia Vergouwen

Deze zomer verzorgt het KCS net als verleden jaar een cyclus rond Etty Hillesum (1914-1943). Vorig jaar lazen we een bloemlezing van haar dagboeken en brieven uit het boekje Dat onverwoestbare in mij. Dit jaar zullen we ons laten leiden door de onlangs uitgebrachte (en zeer goed ontvangen) biografie Etty Hillesum, het verhaal van haar leven van Judith Koelemeijer.

Etty Hillesum was een joodse, jonge en vrijgevochten vrouw die 26 jaar is wanneer  de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Via haar dagboeken wilde ze meer zicht krijgen op zichzelf, maar ook bijdragen aan een betere wereld. Ondanks al haar innerlijke worstelingen geloofde ze er steeds meer in dat ze schrijven kon en dat ze de wereld iets te vertellen had. Dit gaat samen met een proces van intense persoonlijke groei, geïnspireerd door haar therapeut en grote liefde Julius Spier.

Als er één woord was dat het afgelopen jaar zou kenschetsen, noteerde ze, dan zou dat ‘bewustwording’ zijn.  Vanaf 3 februari, toen ze schuchter aan de bel trok in de Courbetstraat en een ‘griezelige kerel met een antenne op zijn hoofd’ naar haar handen keek, had ze een proces van grote bewustwording ondergaan, waardoor ze de beschikking had gekregen over onvermoede, diepere krachten in zichzelf  (Judith Koelemeijer, Etty Hillesum, het verhaal van haar leven, blz. 138).

In 1942 maakt Etty de keuze vrijwillig naar kamp Westerbork te gaan. Judith Koelemeijer schrijft:

Etty sloot haar ogen niet voor de verdorvenheid en het lijden. Maar anders dan veel anderen, weigerde ze te aanvaarden dat dat de enige werkelijkheid was. Zelfs in de onvrijheid en barbaarsheid van het kamp had de mens een keuze. De keuze om de schoonheid te blijven zien van een heideveld met bloeiende, gele lupines. De keuze om met een aardig gebaar of woord het lijden van een ander te verlichten (…).

De gedachten waren vrij, altijd. Die kon niemand van je afpakken (blz. 332-333).

Tijdens deze 2-daagse in augustus lezen we een aantal passages uit de biografie van Judith Koelemeijer, aangevuld met teksten uit de dagboeken en brieven van Etty zelf. We laten ons inspireren door het diepgaande innerlijke proces dat Etty doormaakte en de keuzes die ze van daaruit maakte. Keuzes voor het leven vanuit liefde. Zelfs, of misschien juist, te midden van heel veel lijden.

We gebruiken hierbij verschillende methodes van meditatief lezen. We wisselen uit wat ons tijdens het lezen het meest raakt en gaan hierover in gesprek met elkaar.

Voor kopieën van de gekozen teksten wordt gezorgd.

Dagen: Twee middagen (13.00 – 16.30 uur)

Data: Maandag 21 augustus en woensdag 23 augustus

Kosten: 22 euro

Begeleiding: Dinette Kooiman en Karin de Jonge

Karin de Jonge is pedagoge, freelance schrijfster en lichaamsgerichte therapeute.

Aan het begin van het seizoen hebben we een Open Avond om nieuwe belangstellenden met ons centrum kennis te laten maken en ons jaarprogramma te presenteren. Maar ook om trouwe bezoekers, begeleiders en nieuwkomers de gelegenheid te geven elkaar te ontmoeten.

Op zo’n avond nodigen we graag iemand uit om vanuit eigen geraaktheid te vertellen over een onderwerp dat haar/hem inspireert en richting geeft.

De stem die we dit jaar willen laten klinken is die van Arjan Broers, sinds 2021 pastor van de Dominicuskerk in Amsterdam. Maar al veel langer werkzaam als journalist en ook als coach, trainer, programmamaker. Vanuit die brede ervaring schreef hij onlangs een mooi en goed ontvangen boekje, getiteld De beste helft. Kunnen we behalve alsmaar ouder ook wat wijzer worden?

Arjan Broers blijft met zijn intrigerende manier van kijken en beschouwen heel dicht bij wat er hier en nu in het persoonlijke leven van mensen gebeurt. Hij beschrijft onze tijd als onwijs en puberaal en vindt het hoog tijd om samen wijzer te worden. Hij houdt bovendien van wat hij beschouwt als onze westerse wijsheidstraditie: religieuze beelden, verhalen en gebruiken uit de joods-christelijke traditie. Met diepgang en humor vertelt en schrijft hij hierover, zijn eigen levensgeschiedenis daarin meenemend.

Ergens zegt hij: ‘Ik zou het mooi vinden als mensen opnieuw kringen leren vormen van mensen die met elkaar de paradoxen van het leven leren verkennen’. Is dit niet opnieuw een mooie uitdaging

voor het KCS? Kunnen wij in onze groepen de wijsheidscultuur waar Arjan voor pleit iets dichterbij brengen?

Als staf nodigen we iedereen die zich bij het KCS betrokken voelt of daarmee wil kennismaken graag uit voor deze avond, om Arjan te horen en met elkaar in gesprek te gaan.

Deelname is alleen mogelijk na schriftelijke aanmelding

Datum: Donderdag 31 augustus (19.30u – 21.30u)

Kosten: Open schaalcollecte

Inleider: Arjan Broers

In deze tijd is polarisatie op allerlei terreinen aan de orde. De redactie van het tijdschrift Speling neemt deze actuele waarneming als uitgangspunt om ons te bezinnen op de tegenstellingen en de achterliggende meningen die zo verstorend kunnen werken tussen mensen en onderling spanning kunnen veroorzaken. Vragen worden aan de orde gesteld over de verhoudingen tussen mens en dier, klimaat en uitputting van de aarde, opvattingen over al of niet vaccineren en omgaan met dreigende epidemieën. Hoe kunnen we die zonder van elkaar te vervreemden met elkaar delen en bespreken?

De vraag die in de nieuwe jaargang van Speling centraal staat luidt: ‘hoe brengen we de dialoog tussen die schijnbaar tegenover elkaar staande groepen weer op gang?’ Deze vraag wordt niet benaderd vanuit een analyse, maar vanuit de vraag wat de mystieke traditie ons te zeggen kan hebben. De grondhouding van ‘niet-weten’ kan hierbij een vruchtbare bodem zijn of worden om het gesprek weer vlot te trekken, misschien nieuwe hoop te ontdekken.

In juni is het eerste nummer van dit jaarthema met als titel grondeloze diepte al besproken. Vurig leiderschap, onstuimige liefde en sober genieten vormen de overige thema’s van de bijeenkomsten in september, december 2023 en maart 2024.

De Spelingleesgroep, die eenmaal per kwartaal in het KCS bij elkaar komt, bespreekt het laatst verschenen nummer in zijn geheel.

De leesgroep draait al jaren, in enigszins wisselende samenstelling, soms vertrekt er een lid en soms komt er weer iemand bij.

De sfeer wordt gekenmerkt door vertrouwen en openheid, en ruimte voor de eigen ervaringen die opkomen naar aanleiding van de gelezen artikelen.  Er is ruimte en plaats in de groep om je aan te sluiten.

Een jaarabonnement op Speling kost 36,90 euro, ook losse nummers zijn verkrijgbaar. Te bestellen bij Uitgeverij Skandalon, www.skandalon.nl of abonnementen@skandalon.nl. Zie ook www.speling.nl

Dagen: Vier dinsdagen (13.30 – 15.30 uur)
Data: 5 sept – 5 dec – 5 mrt – 4 juni
Kosten: 44 euro
Begeleiding: Joanne Kruijswijk Jansen en Krijn Kramer

Misschien dacht je er wel eens aan: over je leven te schrijven. Je hebt ervaring met een dagboek of helemaal geen schrijfervaring.

Er gebeurde iets in je leven en je zou wel eens een en ander opnieuw op een rijtje willen zetten.  Of je zou zomaar een begin willen maken met een eigen verhaal.

Waar werd je in je herinnering geraakt en geopend voor wat het leven ons brengt?

Wie stonden er aan je wieg en welke ontmoetingen bleven je bij?

Waar ligt onze eigenheid en kracht? Wat zijn de draden, die ons met anderen verbinden en die ons leven verdiepen en vertrouwen geven?

We bieden een serie van zes bijeenkomsten aan waarin je onder begeleiding schrijft, leest, luistert en vraagt en aan een eigen levensverhaal werkt.

We luisteren en vragen en komen gaandeweg grotere lijnen in ons bestaan op het spoor. We ontdekken filosofische, dichterlijke en mogelijk ook spirituele bronnen die voor ons van waarde zijn. Waar wat het dagelijks leven overstijgt of verdiept altijd gekoppeld is aan eigen ervaringen. In onze relaties met anderen, in de natuur,  in gedachten of gevoelens. In het zoeken van religieuze betekenis, kunst of muziek.

Zo werken we aan de hand van existentiële thema’s en nu en dan een kleine creatieve opdracht. We leren reflecteren en zullen ook thuis hoofdstukjes schrijven. Naar eigen keuze lezen we elkaar daar tijdens de bijeenkomsten een gedeelte van voor. Waarbij steeds

geldt dat de regie over wat je met elkaar deelt in eigen handen blijft. Dat is belangrijk.

Zo kijken we, ongeacht onze leeftijd, terug en vooruit rond thema’s als ontvankelijkheid, autonomie en verbinding.

We werken gedurende zes bijeenkomsten in een groep van maximaal acht deelnemers toe naar het schrijven van een eigen levensverhaal van rond de 5000 woorden dat een nieuw anker vormen kan op je verdere levensweg. *

De begeleiding van deze zes middagen op het KCS is in handen  van Juut Meijer, theoloog en pastor – levensgesprek in perspectief. Coes Delprat is fertiliteitsarts en gespreksleider Moreel Beraad in de zorg.

*Deze cursus is eerder ontwikkeld door drs. Jannet Delver en inmiddels ondergebracht bij de Rijksuniversiteit Groningen, Centre Religion, Health and Wellbeing.

Dagen: Zes zaterdagen (13.00 –  16.00 uur)

Data: 23 sep  –  7 okt  –  21 okt  –  4 nov  – 18 nov  –  2 dec

Kosten: 66 euro

Begeleiding: Juut Meijer en Coes Delprat

‘Elk ogenblik, elke ontmoeting, is een kans om iets te veranderen’

De eerste twee jaar van zijn leven bracht Awraham Soetendorp door op een onderduikadres. Op zijn 25ste begon hij, als jongste rabbijn van Nederland, met ‘het werk van vrede en hoop’ en groeide hij uit tot de stem van liberaal-joods Nederland.

Aan de vooravond van zijn tachtigste verjaardag blikt hij terug. Zijn levenslessen zijn door Annemiek Leclaire opgetekend. Het boekje is een vertelling  over de lessen die het leven hem hebben geleerd. Hij deelt daarin de belangrijkste inzichten die hij opdeed in een rijk en bevlogen leven, dat getekend werd door de oorlog en de gevolgen daarvan. Waar het om gaat, betoogt hij, is dat verdriet en woede niet de overhand krijgen, maar dat de balans doorslaat naar optimisme.

Met inachtneming van zijn beroepsgeheim als pas­toraal werker slaagde Soetendorp erin om op basis van zijn ontmoetingen en ervaringen een reeks indrukken en inzichten naar voren te brengen over wat het betekent om moedig en hoopvol te le­ven – voor jezelf en voor de ander. Hij wilde uitdrukkelijk ‘geen krachtbron’ zijn, wilde niet dat mensen tegen hem opkeken, ook al trad hij in de publiciteit en droeg hij de fakkel: ‘Wie maakt geen momenten van wanhoop mee? In het eigen leven, in dat van een ander? In dat opzicht is mijn leven gewoon een leven, alleen krijg ik de mogelijkheid om er wat meer over te vertellen.’

In alle ontmoetingen wilde hij gelijkwaardigheid en wederkerigheid uitdrukken: ‘Het enige wat ik heb willen doen, is dichterbij komen in de duisternis. In de uitwisseling, in de nabijheid, ligt troost, voor beide partijen.’

Boeiend is ook wat Soetendorp vertelt over zijn religieuze ankers: de betekenis van de rituelen, de vrije wil, de wijsheid van chassidische verhalen, interreligieuze samenwerking en wat hij  leerde van Levinas, Buber en Jonathan Sachs.

In dit boekje komt het allemaal aan bod. Op een manier die past bij de rabbijn en bij de joodse traditie krijgt het vorm in verhalen, anekdotes en dichtregels. Op iedere pagina is de intense betrokkenheid van Soetendorp op het leven en op de toekomst te proeven. Voor hem is dat de kern van het jodendom, ‘de toekomst te planten in het heden’, om de hoop op een betere wereld levend te houden. Want een mens kan een tijdje zonder voedsel, een paar dagen zonder water, maar geen moment zonder hoop.

Awraham Soetendorp en Annemiek Leclaire, Levenslessen van een rabbijn, 2023, Balans. € 15,–

Dagen: Vijf dinsdagen (13.30 – 15.30 uur)

Data: 3 okt – 17 okt – 31 okt – 14 nov – 28 nov

Kosten: 55 euro

Begeleiding: Janneke Krijger en Wil Simis-Goddijn

Wat ik zelf heb meegemaakt, doet me nadenken over de vraag: als een mens in de miserie zit, wat helpt dan? Wat doen we als het noodlot ons treft? Waar vinden we troost?

Het antwoord kun je in enkele woorden samenvatten: in de aanwezigheid van de ander. Dat is de basis.

Dit schrijft Dirk De Wachter, de bekende Vlaamse  psychiater, op de achterkant van zijn boek Vertroostingen. Onlangs zelf geconfronteerd met een levensbedreigende ziekte besefte hij aan den lijve het belang van troost. Iets wat hij als hulpverlener altijd al probeerde te doen in zijn werk: troost bieden en op die manier weer zin geven aan het bestaan van mensen.

In plaats van hulpverlener werd hij nu zelf een afhankelijke en hulpbehoevende patiënt. Zijn ervaringen met de pijn en de troost die hij zelf ervoer in deze periode, van zijn dierbaren maar ook van vele anderen, heeft hem bewogen om wat hij doormaakte op papier te zetten. Hij onderstreept vooral het belang van het tonen van kwetsbaarheid om niet te vervallen in slachtofferschap, maar hoopvol te kunnen blijven ook in de miserie.

Hij beschrijft in zijn boek vooral hoe gewone woorden zo troostend zijn, zowel van dierbaren als van hulpverleners of van de schoonmaakster die toevallig langskomt in het ziekenhuis.

Hij stipt eveneens vele andere vormen van troost aan, zoals de troost van het kleine goede die hij bijvoorbeeld ervoer in de ontvangen vriendelijkheid van een toevallige passant. Juist dat kleine goede vindt hij terug in het denken van de filosoof Levinas, voor hem een belangrijke inspiratiebron.

Ook de troost van rituelen, van de muziek van Bach en Leonard Cohen, van de poëzie van Szymborska, van de kunst van Francis Bacon en Marlene Dumas, van God en van de natuur, krijgt aandacht in de diverse hoofdstukken. Het is de troost die in de vergankelijkheid zit. En waar is dat meer zichtbaar dan in de natuur?

Het boek begint en eindigt met de voor De Wachter meest troostvolle plek, Parijs: wandelen door de straten van die stad vervult me met troost door al die schoonheid.

Wie heeft op z’n tijd niet behoefte aan troost? Om eigen miserie of om wat zich afspeelt in onze ‘kleine’ eigen omgeving  en in de grote wereld?

Dit troostvolle boek is op het KCS een prachtig vervolg op het boek Troost van Ignatieff dat we vorig jaar bespraken in een cyclus.

U bent van harte welkom!

Vertroostingen: Gewone woorden van Dirk De Wachter, 2022, Lannoo Campus.

Dagen: Vijf vrijdagen (10.30 – 13.00 uur)

Datum: 6 okt – 20 okt – 3 nov – 17 nov – 1 dec

Kosten: 55 euro

Begeleiding: Wil van der Heijden en Kees Weel

Johannes van het Kruis (+1591) staat samen met Theresia van Avila, behalve voor de hervorming van de Karmel, ook voor de poëzie van de Spaanse bruidsmystiek in de 16de eeuw. Deze mystieke verbeelding verwoordt de relatie met God naar het model van de liefde tussen twee mensen.

Binnen de traditie van de bruidsmystiek leggen zij een eigen accent. Zij hebben een grote aandacht voor de lotgevallen van de menselijke psyche in het proces van geestelijke groei.

Johannes van het Kruis biedt op een eigen meesterlijke wijze zicht op het klassieke drievoudige ritme in de opgang naar God: hoe het enthousiast begint, hoe er slijtage in komt en zelfbehoud een rol speelt en hoe de volgroeide godsliefde uiteindelijk een integrerend moment wordt in de omgang met de wereld en de mensen.

Het onthoudend voorbijgaan aan de schepping wordt dan ingehaald door een godsverhouding die alle aardse werkelijkheid insluit. In het holst van de nacht laat het licht van de morgen zich vermoeden en zien. Of zoals de studentenpastor Daniël Berrigan schreef:

‘In zijn bestaan gebeurde iets verbazingwekkends: alsof, buiten het seizoen, in de verlaten straat een muur van forsythia’s in bloei openbrak. Aan Johannes van het Kruis werd gegund wat aan nauwelijks een sterveling gegeven wordt: toegang tot het geheim van de liefde en zo inzicht in de structuur van het universum’.

Drie zaterdagen in het najaar lezen we passages uit het werk van deze mysticus. En we proberen in gesprek met elkaar onze eigen ervaring in beeld te krijgen, gespiegeld aan zijn levensvisie. Zo kan het gebeuren dat ook in ons eigen leven een vergelijkbaar perspectief oplicht.

Dagen: Drie zaterdagen (11.00 – 16.00 uur)

Data: 11 nov – 25 nov – 9 dec

Kosten: 66 euro

Begeleiding: Frans Maas

Het Weihnachtsoratorium van Bach is als één geheel gedacht, maar in zes delen gecomponeerd die afzonderlijk van elkaar kunnen worden gezien. Dat komt omdat Bach zijn Weihnachtsoratorium gemaakt heeft voor de Lutherse liturgi­evieringen in Leipzig voor zes ‘hoogfeestdagen’ tussen Eerste Kerstdag en Driekoningen rond de jaarwisseling van 1734-1735. Bach heeft dit complexe werk waarschijnlijk maar één keer uitgevoerd, weliswaar op sommige dagen twee keer, de eerste keer ’s morgens in de ene kerk en de

tweede keer ’s middags in een andere.

Maar misschien heeft hij toch losse delen in latere jaren op het liturgische rooster gezet. Het werk bestaat uit zes delen die wij als één geheel kunnen beschouwen. Wat hun vorm betreft lijken ze erg veel op de Matthäus- en de Johannes-Passion: de tekst uit het evangelie wordt overwogen door recitatieven, aria’s en koralen.

Bachs Weihnachtsoratorium lijkt in de verste verte niet op de bekende Anglicaanse kerstviering waarin Schriftteksten afgewisseld worden door populaire Engelse Carols. Bach gebruikt wel bekende kerst-koraalstrofen maar laat aan het begin en het eind ook de muziek van wat wij kennen als O Haupt voll Blut und Wunden klinken. Blijkbaar roept voor Bach het kerstevangelie associaties op met het lijdensverhaal. Dit geeft ons stof tot overwegen en kan de betekenis van het verhaal van Bethlehem voor ons verdiepen.

In de wijze waarop Bach met deze teksten uit de Schrift omgaat, laat hij horen en zien, hoe het Woord van God ook aan hem geschiedt. In teksten en muziek opent Bach voor ons de deur naar een geestelijke ruimte waar woorden van profeten en evangelisten tot klinken komen.

Onder leiding van Ad de Keyzer hebben wij al eerder verschillende momenten uit het Weihnachtsoratorium beluisterd en overwogen. We zullen dit jaar deel III voor derde Kerstdag en deel IV voor Nieuwjaarsdag beluisteren en overwegen. De bewogenheid van Bach kan ook ons vandaag de dag tot een bron van inspiratie zijn.

Datum: Donderdag 14 december (11.00 – 16.00 uur)

Kosten: 22 euro

Begeleiding: Ad de Keijzer

Op negentienjarige leeftijd wordt Bieke Vandekerckhove ziek en krijgt te horen dat zij de dodelijke spierziekte ALS heeft, met een levensverwachting van nog twee tot vijf jaar.

Hoe nu verder te leven? Omstandigheden brengen haar naar het klooster in Egmond waar zij kennismaakt met de benedictijnse spiritualiteit en het psalmgebed, die haar leven voorgoed beïnvloeden. Haar ziekte stabiliseert, maar kan elk moment terugkomen. Jaren later leert ze ook de stilte van zen kennen. Over het wezen van deze stilte schrijft ze: ‘De benedictijnse spiritualiteit en het zenboeddhisme zijn de twee longen geworden waarmee ik adem.’

Als Bieke in 2010 haar boek De smaak van stilte schrijft, leeft ze al twintig jaar met ALS. Inmiddels is zij overleden. Maar haar boek is schrijnend, hoopvol en hartversterkend.

In zijn voorwoord schrijft zenmeester Ton Lathouwers dat juist in de confrontatie met wat onmogelijk te aanvaarden lijkt, Bieke zich leert richten op het ‘meest wezenlijke’. Onmogelijkheid mag voor haar nooit het laatste woord zijn. Ook in die ‘muur’ liggen onvermoede openingen. Bieke kiest onvoorwaardelijk voor het ingaan in de stilte als enige overgebleven weg. Juist in de confrontatie die dat oplevert is dat meest wezenlijke vlakbij: zo gewoon en tegelijk zo buitengewoon…Daarbij hoort voor Bieke ook het vergeten van haar eigen lijden wanneer ze ziet hoe moeilijk anderen het hebben.

De smaak van stilte is voor Ton Lathouwers ‘een bijzonder authentieke en diepe getuigenis van het menselijkerwijs onmogelijke waartoe een mens in staat is. Het verwoordt in een even eigentijdse als levende taal de zoektocht die zeer velen zullen herkennen. Een zoektocht waarin hoop, angst, twijfel maar nog meer geloof tegen alle evidenties in, verlangen en vooral liefde en mededogen de steeds terugkerende thema’s zijn. Dit getuigenis kan naar mijn diepste overtuiging voor velen een gids betekenen op hun eigen innerlijke weg.’

En de Benedictijn Benoit Standaert schrijft in dit verband dat we getuigen nodig hebben ‘die blijven glimlachen doorheen al hun tranen. Dit boek is zo’n glimlach.’

Wij vragen deelnemers het boek aan te schaffen en de eerste keer mee te nemen. De eerste bijeenkomst is een kennismaking met elkaar en met het boek. We bespreken het boek (150 pgs.) in de volgende vier bijeenkomsten.

Bieke Vanderkerckhove, De smaak van stilte. Hoe ik bij mezelf ben gaan wonen, 2010, Ten Have/LANNOO. (Winnaar van de Prijs voor het Spirituele Boek 2011 in Vlaanderen).

Dagen: Vijf donderdagen (14.00 – 16.30 uur)
Data: 18 jan – 8 febr – 22 febr – 7 mrt – 21 mrt

Kosten: 55 euro

Begeleiding: Joanne Kruijswijk Jansen en Lia Vergouwen

Ton van der Stap (1934-2009) was schilder en schrijver. De bijdragen in de bundel In een ander licht  lagen in een kast in zijn huis. En kunnen misschien het best gekenschetst worden als ‘gevonden voorwerpen’, schrijft Gerard Swüste in het voorwoord. Hij schreef over de gewone dingen, zó gewoon, dat er eigenlijk geen woorden voor zijn. Hij deed dat met een grote onbevangenheid en eerlijkheid. Hij maakt je deelgenoot van wat hij ziet. Hij kijkt met aandacht en liefde: hij houdt van mensen, van de natuur, van schoonheid.

De natuur, in haar weergaloze, ontroerende schoonheid, die gebouwd is op de meest raadselachtige wreedheid, vergezelt mijn bestaan. Ik kan niet zonder haar. Ze fascineert me, omdat vlak achter mijn deur iets is wat in mijn lichaam, mijn hoofd en in de boeken die ik lees niet voorkomt: die durende, zwijgende aanwezigheid, die er zijn zal zolang ik rondloop. Zomaar. Om niet. De troost van de dingen die mij, onwetend, begeleiden. Die eeuwigheid van zinloze pracht waar­tussen ik woon.

Het gaat niet over weten, kennen of leren, het gaat over aanvoelen, langzaam tot je door laten dringen, je eigen maken, je leest niet met je hoofd, je leest met je ziel. Zo scherpt hij je intuïtie.

Hij schrijft onder andere over de intuïtie van denkers en dichters, over geluk, over Rembrandt en Rothko, over het landschap van de ziel.

Menigmaal schrijft hij over Meester Eckhart. Die kan vol zijn van een God die geen naam heeft, van wie we geen beeld hebben. Vol van leegte dus. Over God spreken is op zijn best: over God zwijgen.

Het is niet verwonderlijk dat Ton van der Stap ook zen in zijn leven als een bron van inspiratie ervaart en daar graag over schrijft.

We gaan in gesprek met elkaar over de essays van Ton van der Stap, aangevuld met enkele zen teksten en gedichten, onder andere van M. Vasalis. Misschien ervaren ook wij iets van het grondbesef dat de werkelijkheid in al haar verscheidenheid door een eenheid wordt gedragen en dat we daarin zijn opgenomen.

Als ik het zo beleef, betekent dat dat ik thuis ben in het leven. Dat er gebeuren mag wat wil, alle gewone dingen, het schokkende waarover ik mij verbaas, het alledaagse dat mij vreugde bezorgt of ergert, hoe dan ook, in al dat heen en weer,  in de beproeving en de teleurstelling die allemaal heel echt zijn, die allemaal het leven zijn – daarin ben ik ten slotte altijd geborgen.

Ton van der Stap, In een ander licht. Een bloemlezing  gekozen en ingeleid door Gerard Swüste, Meinema 2011. (niet leverbaar, we maken gebruik van kopieën).

Dagen: Vijf vrijdagen  (13.00 – 15.30 uur)

Data: 2 feb – 16 feb – 1 mrt – 15 mrt – 5 april

Kosten: 55 euro

Begeleiding: Wil Simis-Goddijn en Riet Spierings

De films Supernova, Close en The Blue Caftan tonen ons intieme portretten waaruit de existentiële waarde blijkt van intieme relaties en wat er kan gebeuren als je die dreigt te verliezen. Bovendien leggen de drie films niet uitsluitend, maar wel nadrukkelijk het accent op intimiteit tussen jongens en mannen – in vriendschap, in seksualiteit, in liefde…

Supernova

De Britse film uit 2021 van Harry Macqueen vertelt het verhaal van twee geliefden van wie er een binnenkort zal verdwijnen, omdat hij in een vergevorderd stadium van dementie leeft. Tusker en Sam zijn al meer dan twintig jaar samen als we ze treffen in hun kleine camper op het Engelse platteland. Zeker als ze de heuvels in rijden, trakteert Supernova ons op schitterende landschappen. Het is een van de manieren waarop de film je in het licht van Tuskers ziekte de mooie dingen in het leven net weer iets meer laat waarderen. Alleen al het gebruik van de stilte om emoties en vertrouwdheid te communiceren, verdient een prijs op zich. Waarbij hun onderlinge liefde het verhaal stuwt.

Close

De Belgische film uit 2022 van Lukas Dhont opent met een hechte jongensvriendschap tussen Leo en Remi. Het is de zomervakantie voordat ze naar de middelbare school gaan.  Ze rennen over bloemenvelden, spelen in een verlaten bunker en liggen in de zon tegen elkaar aan in het hoge gras. Hun relatie is bijna symbiotisch. Maar zodra ze na de vakantie samen het schoolplein betreden, zoomt de camera uit. Hun wereld is opeens groter. Leo schrikt als een van de meisjes vraagt of hij en Remi een stel zijn. Omdat hij sociaal wat capabeler is dan Remi, legt hij snel nieuwe contacten. Leo gaat op ijshockey en duwt Remi in de maanden die volgen verder van zich af. Die verwijdering heeft grote gevolgen.

The Blue Caftan

In de Marokkaanse film uit 2023 van Maryam Touzani runnen Halim en Mina een traditionele kaftanwinkel in de medina van Salé. Halim is meester-kleermaker. Mina, zijn vrouw, ontvangt de klanten. Zij houden veel van elkaar. Maar wat Mina niet ontgaat, is het verlangen in de ogen van haar man wanneer hij naar Youssef kijkt, de nieuwe, jonge hulp in de winkel. Mina weet dat Halim homoseksueel is. Het is het grote geheim waarmee ze hebben leren leven. De film toont liefde in verschillende vormen. Platonische liefde. Lichamelijke liefde. Liefde voor handwerk. Zacht schijnt het licht op de blauwe kaftan die Halim met hulp van Youssef maakt: het tafereel lijkt wel een Vermeer.

Dagen: Drie zaterdag (11.00 – 16.00 uur)

Data: 3 feb – 17 feb – 2 mrt

Kosten: 66 euro

Begeleiding: Marjeet Verbeek en Wilbert Sentenie

De twaalf Kleine Profeten hebben van Augustinus de typering ‘klein’ gekregen, omdat hun boeken aanmerkelijk dunner zijn dan die van de ‘grote’ profeten, Jesaia, Ezechiël, Jeremia.

De twaalf leven in verschillende tijden en dus ook in verschillende omstandigheden, maar ze zijn erg eensgezind in hun boodschap: als je wilt geloven, moet je dat ook serieus doen, ook als het niet gemakkelijk is. Ze zijn ook eensgezind in hun ervaringen als profeet: men wil niet naar hen luisteren. ‘Hoepel op, profeet’, krijgt Amos te horen, ‘je brengt ons in verwarring’. Maar wat ze zeiden en deden was niet anders dan zich houden aan ‘het woord van de Levende’. Dat was de bron van waaruit ze leefden.

Deze twaalf traden lang geleden op. Ze waren de ‘klokkenluiders’ van hun tijd en dat is in de kern hun boodschap tot op de dag van vandaag: durf te zeggen wat gezegd moet worden, neem geen genoegen met wat er allemaal als vanzelfsprekend wordt gezien, maar wat niet goed is.

Het boek Jona is een prachtig verhaal: een dwarse profeet, een reddende walvis, een plagende God. Lezend in dit boek proberen we ons in te leven in de ervaringen van een profeet: hoe is het om  net als Jona met een onmogelijke opdracht op weg te worden gestuurd? En we gaan kijken waarom men het verhaal van Jona in Israël absoluut niet een leuk boek vond.

Maleachi vaart uit tegen de priesters. God laat via zijn profeet weten dat hij zich tekort gedaan voelt met de schamele offers die de priesters brengen, terwijl ze het er zelf goed van nemen. De teksten van Maleachi lijken hier en daar op de kritiek die Jezus van Nazareth op de Schriftgeleerden heeft: overtuigd van hun eigen gelijk en vroomheid, maar niet leven in de geest van de Tora.

We lezen uit het boek Gerard Swüste, Omkeren naar de Levende, de twaalf Kleine Profeten vertaald en toegelicht, 2023, Skandalon.

Data: Vier woensdagen  (14.00 – 16.00u)

Dagen: 7 feb – 21 feb – 6 mrt –  20 mrt

Kosten: 44 euro

Begeleiding: Gerard Swüste

Het zingen van het lijdensverhaal uit de vier evangeliën heeft in de liturgie van de Goede Week altijd een belangrijke functie gehad. De evangelieteksten werden over het algemeen niet gesproken maar gezongen, omdat op deze wijze de boodschap van de tekst in het hoofd en het hart van mensen kon beklijven.

Bach componeerde zijn Johannes-Passion zes jaar eerder dan zijn Matthäus-Passion. Beide werken worden vaak met elkaar vergeleken en het gevolg is dat aan de Johannes-Passion als vanzelf minder waarde wordt gehecht omdat zij in vergelijking met de Matthäus-Passion bijna een uur korter duurt en een veel soberder indruk maakt. Maar wie zich laat raken door de ‘binnenkant’ van Bachs muziek, ontdekt dat de Johannes-Passion met niets te vergelijken is omdat zij zo uniek is.

Dé Johannes-Passion bestaat eigenlijk niet. Bach heeft in de 27 jaar dat hij in Leipzig woonde en werkte vier versies van een Johannes-Passion gecomponeerd. De eerste, derde en vierde laten niet zulke grote verschillen zien, maar de tweede versie mogen we beschouwen als een heel nieuwe passie. Wat wij ‘Bachs Johannes-Passion’ noemen en zoals wij haar kennen is dan ook een reconstructie die volkomen verantwoord is. Maar zij laat zien dat we eigenlijk niet mogen spreken van ‘de’ Johannespassie van Bach, maar van Bachs Johannespassies in het meervoud.

Vanaf het moment dat Bach de eerste versie van zijn Johannes-Passion in 1724 voltooid had, heeft hij zijn hele verdere leven aan dit stuk gewerkt. In tegenstelling tot de Matthäus-Passion ademt de Johannes-Passion een sfeer van vurigheid en emotionaliteit die tot klinken komen in vaak schrille muzikale contrasten. Zij geven ons veel stof tot overweging!

Onder leiding van Ad de Keijzer zullen wij fragmenten uit Bachs Johannes-Passion beluisteren en overwegen.

Datum: Donderdag 14 maart (11.oo – 16.00 uur)

Kosten: 22 euro

Begeleiding: Ad de Keijzer

Oorlog en Terpentijn wordt gezien als het eerste van een drietal boeken dat Hertmans schreef steeds naar aanleiding van een manuscript dat hem werd aangeboden. De Bekeerlinge en De Opgang, die daarna volgden,  werden in de voorgaande jaren enthousiast ontvangen en besproken op het KCS.

In de jaren tachtig kreeg Stefan Hertmans een aantal volgeschreven oude cahiers van zijn grootvader vlak voor diens dood. Toen hij ze vele jaren later las was hij diep ontroerd door het leven dat zijn opa had beschreven. Het bleek getekend door armoede in zijn kinderjaren eind 19^de eeuw in Gent, door gruwelijke ervaringen in de Eerste Wereldoorlog en door een te jong gestorven grote liefde. Dat alles probeerde hij te sublimeren in de fresco’s die hij in alle stilte schilderde in vele kerken.

Het is het verhaal van een kleine moedige man die in uitzonderlijke tijden probeert zijn waardigheid te behouden en te leven vanuit dienstbaarheid en trouw. Zijn passie ervaart hij schilderend in de stilte van een kerk. Hertmans besluit op zoek te gaan naar het leven van zijn opa en probeert tegelijk ook meer zicht te krijgen op de tijd waarin hij leefde. Hij bezoekt de plaatsen waar zijn leven zich afspeelde en kijkt naar de kunst die zijn opa inspireerde. Hij ontdekt dat zijn schilderijen, meer nog dan zijn levensbeschrijvingen, de diepte van zijn ziel blootleggen. En het is troostend dat het leven van de hoofdpersoon niet enkel wordt bepaald door lotsbestemming, maar ook door verwondering en bezieling.

De taal is van een grote poëtische schoonheid, evenals de beelden waarmee hij zijn verhaal verweeft. Hij schildert als het ware met woorden.

Het resultaat is het veelgeprezen en formidabele boek Oorlog en Terpentijn waarin hij zowel het leven van zijn grootvader als zijn eigen zoektocht daarnaar beschrijft.

Het boek biedt vele aanknopingspunten om met elkaar in gesprek te gaan. Herkennen wij ons in de waarden van waaruit de hoofdpersoon probeert te leven: trouw, plichtbesef en moed? Kennen wij ook de dilemma’s van schier onmogelijke keuzes tussen plichtbesef en passie? Of, om in donkere tijden toch perspectief te zien, zoals Hertmans zich afvraagt: Dat wonder dat we in onze dromen licht en leven zien, terwijl het donker is om ons heen.

Om te kunnen deelnemen aan deze dag geldt als voorwaarde dat u het boek Oorlog en Terpentijn van Stefan Hertmans (uitgegeven bij De Bezige Bij) gelezen heeft.

Datum: Vrijdag 22 maart 2024 (10.30 – 16.00 uur)

Kosten: 22 euro

Begeleiding: Kees Weel en Wil van der Heijden